Η Εθνική Αντίσταση στον πολιτικό λόγο (1974-1984): χρήσεις, καταχρήσεις και αποσιωπήσεις

Abstract

Η δεκαετία του 1940 αποτελεί μια ιστορική περίοδο πρόσφορη για διαρκή αναστοχασμό καθώς είναι μεστή σε γεγονότα. Τα γεγονότα αυτά (Αλβανικό μέτωπο, Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος) αναδεικνύουν και τις πολιτικές και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις της περιόδου που άφησαν ανεξίτηλο κοινωνικό και πολιτικό αποτύπωμα στην μεταπολεμική περίοδο. Η ελεγχόμενη, καχεκτική , δυσχερής μετεμφυλιακή δημοκρατία πρόταξε τον κοινοβουλευτισμό , αλλά με όρους ψυχροπολεμικούς και με γνώμονα το αιτούμενο της εθνικής ασφάλειας. Η δημιουργία μιας ελληνικής εκδοχής αντικομμουνιστικού κράτους και η παράλληλη προσπάθεια εκσυγχρονισμού δεν κατάφερε να συμβιβάσει τις αντιθέσεις της ελληνικής κοινωνίας οδηγώντας στην δικτατορία των συνταγματαρχών. Στην συνθήκη της Μεταπολίτευσης και συγκεκριμένα την περίοδο 1974-1984 (αλλά και νωρίτερα) η πολεμική και πολιτική δεκαετία του ΄40 και συγκεκριμένα η περίοδος της Αντίστασης επανέρχεται όχι μόνο ως αιτούμενο στην επιστημονική έρευνα, αλλά και ως όρος αναφοράς στον πολιτικό λόγο. Αναφορικά με την Αντίσταση, εφόσον εσπευσμένα αναγνωρίστηκε ως εθνική χωρίς το ΕΑΜ ακριβώς στην λήξη του εμφυλίου , αποσιωπήθηκε. Η αποσιώπηση αυτή απομονώνει και περιθωριοποιεί το ΕΑΜ το οποίο και θεωρείται συλλήβδην κομμουνιστογενές. Ακολουθώντας το χρονολογικό και ιστορικό νήμα της αναγνώρισης της Αντίστασης και την επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται από τους φορείς του πολιτικού λόγου χρησιμοποιώντας την λογοϊστορική κριτική ανάλυση λόγου παρακολουθούμε πως εξελίσσεται η αφήγηση για την δεκαετία του ΄40 , πώς η αντίσταση χρησιμοποιείται και γιατί και πώς τελικά «αποεαμοποείται» και αποπολιτικοποιείται παρά την συμπεριληπτική της αναγνώριση μεταπολιτευτικά. Μια σειρά από πολιτικές πρακτικές δημιούργησαν τις κατάλληλες εκείνες συνθήκες για να δημιουργηθεί μια αφήγηση για την εθνική αντίσταση αντίστοιχη της αναγνώρισής της. Η ιστορία της αναγνώρισης της εθνικής αντίστασης τεκμηριώνει εκ προοιμίου και την αφήγηση για την αντίσταση. Στην Μεταπολίτευση η στόχευση αλλάζει και με χρονόσημο το 1982 και την αναγνώριση της εθνικής, καθολικής αντίστασης προκρίνεται η προβολή της ενότητας , της συμφιλίωσης και της σταδιακής λήθης ή απομειούμενης μνήμης. Ο νέος «μυθότοπος» της αντίστασης στην νέα συνθήκη της Μεταπολίτευσης εγγράφεται στο συλλογικό φαντασιακό Το σχήμα κατ αναλογίαν ήταν αυτό που εμπέδωσε την αντίσταση στο πολιτικό φαντασιακό. Η χρήση της αναλογίας επιτρέπει την δημιουργία συνεχώς νέων μορφών, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να υπερισχύσουν και να αντικαταστήσουν τις παλαιότερες από τις οποίες προέκυψαν. Αυτό συνέβη και με την έννοια της αντίστασης και τις αναφορές στο ΕΑΜ ως ιστορική αναλογία. Προβλήθηκαν τα ενωτικά χαρακτηριστικά του ΕΑΜ και έτσι σταδιακά εμπεδώθηκε ως πολυσυλλεκτικό και αποκόπηκε από την κομμουνιστική ηγεμονία. Η χρήση της ιστορίας έγινε κατ ανάγκην επιλεκτικά και αποσπασματικά για να εξυπηρετηθούν οι πολιτικές σκοπιμότητες. Οι μηχανισμοί που διέπουν τα ιστορικά σύνολα χρησιμοποιούνται όχι αντικειμενικά προκειμένου να ανασυντεθεί το παρελθόν στο βαθμό του δυνατού, αλλά εργαλειακά προκειμένου το παρελθόν να «χωρέσει» στο νέο σχήμα που απαιτεί το παρόν.The 1940s represent a historical period rich in events, such as the Albanian Front, the Occupation, the Resistance, and the Civil War, which highlight the political and ideological conflicts of the era, leaving a profound social and political impact on the post-war period. The post-civil war democracy, though it embraced parliamentary governance, did so under Cold War pressures, with national security as its primary concern. The creation of a Greek version of an anti-communist state and the simultaneous effort to modernize failed to reconcile the contradictions within Greek society, leading to the dictatorship of the colonels. During the Metapolitefsi (1974-1984), and particularly in the period from 1974-1984 (but even earlier), the politically charged decade of the 1940s, specifically the Resistance period, resurfaced not only as a subject of academic research but also as a key reference in political discourse. When the Resistance was recognized as national at the end of the Civil War, the role of the EAM was conveniently left out, and its contributions were silenced. This silencing isolated and marginalized the EAM, which was viewed as purely communist. By following the chronological and historical thread of recognizing the Resistance and the arguments developed by political discourse through critical discourse analysis, we observe how the narrative of the 1940s evolves, how the Resistance is used, and why it is eventually "de-EAMed" and depoliticized despite its inclusive recognition. A series of political practices created the right conditions for the creation of a narrative of national resistance that corresponded with its recognition. The history of the recognition of national resistance preemptively shapes the narrative of the Resistance. In the Metapolitefsi, the focus shifts, and with the landmark year of 1982, when the national, all-encompassing Resistance was recognized, the narrative prioritizes unity, reconciliation, and the gradual forgetting or diminishing of memory. The new "mythscape" of resistance in the new context of the Metapolitefsi is engraved in the collective imagination. The analogy model is what solidified the Resistance in the political imagination. The use of analogy allows for the creation of new forms that can prevail and replace the old ones from which they emerged. This also happened with the concept of resistance and references to the EAM as a historical analogy. The unifying characteristics of the EAM were emphasized, and gradually it was cemented as a more inclusive entity, detached from communist hegemony. The use of history became selectively and fragmentarily applied to serve political purposes. The mechanisms that govern historical narratives are not used objectively to reconstruct the past as accurately as possible, but instrumentally, so that the past "fits" into the new framework required by the present.