Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Το τέλος του εμφυλίου οδήγησε χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά στον εκπατρι-σμό. Η πολυπληθής κοινότητα των ελλήνων παρτιζάνων έζησε για δεκαετίες στις σο-σιαλιστικές χώρες, καθώς το κόμμα το οποίο την εκπροσωπούσε πλειοψηφικά υπήρξε για πολύ καιρό, όπως και άλλα κομμουνιστικά κόμματα, κόμμα εξόριστων. Όταν το 1974 εξέλειψαν οι πολιτικοί λόγοι του εκπατρισμού, η κοινότητα των ελλήνων παρτι-ζάνων και των απογόνων της αποφάσισε, πλειοψηφικά, να επαναπατριστεί. Η από-φαση για επιστροφή, βέβαια, δεν ήταν πάντα εύκολη, ειδικά για τις νεότερες γενιές, οι οποίες επέστρεφαν σε μια χώρα που είτε θυμούνταν αμυδρά, είτε δεν είχαν γνωρίσει ποτέ. Ζητήματα ιθαγένειας, στεγαστικής, ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής απο-κατάστασης αλλά και εργασιακής, πολιτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής προσαρ-μογής απασχόλησαν καθολικά το σύνολο των 45.000 πολιτικών προσφύγων που επέ-στρεψαν στην Ελλάδα από την ΕΣΣΔ και το ανατολικό μπλοκ. Όπως συνέβη στη φά-ση του εκπατρισμού, της εγκατάστασης και της παραμονής στις χώρες φιλοξενίας, έτσι και στη φάση του επαναπατρισμού η κοινότητα των επαναπατρισθέντων ανακί-νησε εργαλεία και στρατηγικές επιβίωσης για να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα. Χα-ρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσαν οι σύλλογοι των επαναπατρισθέντων. Προκει-μένου να κατανοήσουμε τη δράση αυτών των συλλόγων, την πολιτική φυσιογνωμία και την ανθρώπινη γεωγραφία τους, θα πρέπει να εξετάσουμε ταυτόχρονα τόσο την εμβρυακή και εφηβική τους μορφή στα χρόνια της εξορίας, όσο και την ενήλικη και ώριμη εκδοχή τους, τοποθετημένη στο ζωηρό και διεκδικητικό περιβάλλον της μετα-πολιτευτικής Ελλάδας. Όσον αφορά το ελληνικό κράτος, η έλευση χιλιάδων ελλήνων πολιτών δημιουργούσε την ανάγκη ανακίνησης μεθόδων περίθαλψης, αποκατάστα-σης, πρόνοιας και ενσωμάτωσης, μεθόδους που η Ελλάδα είχε να χρησιμοποιήσει από το 1922. Μπροστά σ’ αυτές τις προκλήσεις η στάση του ελληνικού κράτους κινούταν μεταξύ αμηχανίας και αδυναμίας, καθώς η Ελλάδα μετατρεπόταν από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής πληθυσμών. Αυτό άλλωστε αποδείχθηκε και τα επόμε-να χρόνια, όταν χιλιάδες Βαλκάνιοι και πολίτες των πρώην ανατολικών κρατών ξα-νασυναντούσαν τους επαναπατρισθέντες πολιτικούς πρόσφυγες στην Ελλάδα όχι ως οικοδεσπότες αλλά ως φιλοξενούμενοι μετανάστες. Όσον αφορά τους ίδιους τους ε-παναπατρισθέντες πολιτικούς πρόσφυγες και την κοινότητά τους, προκύπτουν ορι-σμένα ερωτήματα, όπως: αποτέλεσαν άραγε οι επαναπατρισθέντες μια συμπαγή ομά-δα; Η ηλικία, η χώρα παραμονής, το επάγγελμα, η μόρφωση, το φύλο, η γλώσσα, η ιδεολογία αποτελούσαν δευτερεύουσες πτυχές της ισχυρής ταυτότητας των «γκρέκι παρτιζάνι» ή έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δυνατότητα, στην απόφαση και στο χρό-νο επιστροφής καθώς και στο βαθμό προσαρμογής μετά τον επαναπατρισμό; Γιατί άραγε δεκάδες χιλιάδες έκπτωτοι του ελληνικού αστικού κράτους επιθυμούσαν να επιστρέψουν; Υπερίσχυσαν κίνητρα πολιτικά και συναισθηματικά ή οικονομικά; Μή-πως ήταν ένας συνδυασμός των παραπάνω κινήτρων; Όποιος λόγος και αν επικράτη-σε, οι έλληνες παρτιζάνοι, τα παιδιά και τα εγγόνια τους προσδοκούσαν, όπως και κάθε μετακινούμενη ομάδα, να ζήσουν καλύτερα μετά τον επαναπατρισμό τους. Α-σχέτως αν οι προσδοκίες αυτές, σε πολλές περιπτώσεις, διαψεύστηκαν, οι επαναπα-τρισθέντες αποκαταστάθηκαν εν τέλει ηθικά και υλικά και προσαρμόστηκαν στην ελληνική κοινωνία. Αποφασιστικός παράγοντας αυτών των εξελίξεων υπήρξε η επι-μονή, το πείσμα και οι αγώνες των ίδιων των επαναπατρισθέντων. Άλλωστε πολλοί απ’ αυτούς, ιδίως η μεγαλύτερη γενιά, είχε μάθει να λειτουργεί μ’ αυτόν τον τρόπο ήδη από τη δεκαετία του ’40.
Abstract:
By the end of the Civil War, thousands of men, women and children were led to ex-patriation. The large community of Greek partisans lived in socialist countries, for decades, as their Party was in exile, for a long time, as well as other communist par-ties. When the political factors that led to that expatriation ceased to exist in 1974, the majority of the community of Greek partisans and their offspring, decided to migrate back to Greece. The decision to go back was not always easy though, especially for the younger generations, which had to return to a country that they either barely remembered, or have never experienced. Issues of citizenship, housing, insurance, retirement, as well as opportunities for employment, political, social and cultural adaptation concerned all of the 45.000 of the political refugees who returned to Greece from the USSR and the Eastern Bloc. During the phase of migration, the community of the returnees used survival tools and strategies to cope with the new reality, similar to the ones they had used during their expatriation, resettlement and residency in the host countries. The expatriates’ clubs were a prime example of this. In order to understand the action of these clubs, as well as their political nature and anthropogeography, we must take a closer look both at their early stages of its formation during the exile, but also its mature version, situated in the turbulent post-dictatorial Greek context. For the Greek State, the arrival of thousands of Greek citizens created the need for the reintroduction of methods of social welfare and assimilation that Greece had not used since 1922. While facing these challenges, the Greek State proved perplexed and ineffective, as Greece was transforming from a sending to a receiving country of populations. This became even more evident during the following years, when thousands of Balkan people and citizens of former Eastern Bloc countries met the repatriated political refugees, but this time not as hosts but as hosted immigrants. As to the repatriated political refugees themselves and their community various problems arise: e.g. did they ever become a solid unity? Did host countries, as well as their profession, education, gender, age, language, and ideology play a secondary role to the identity of the “Greek Partisans” or did they play a decisive role in their decision and the time of their return as well as their adaptation after the repatriation? Why did tens of thousands of people, who had been deprived of their citizenship, want to return to their homeland? Was it because of political and emotional or financial reasons? Or was it a combination of all of this? Whatever the reason was, Greek Partisans, their children and grandchildren were hoping, as any migrating group, to lead a better life after their return. Although reality fell short of their expectations many times, the returnees were ethically and materially reinstated into the late 20th century Greek society. A determining factor for these events was the persistence, the determination, and the struggle the returnees themselves. As a matter of fact, most of these people, especially the oldest generation, were used to behaving in such a brave way already from the 1940s.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, 2023
