Λογική και ιστορία της κρατικής μορφής: ο Hegel του Marx απέναντι στον Spinoza του Negri
Τίτλος:
Logic and history of the state form: Marx's Hegel aw compared to Negri's Spinoza
Κύρια Υπευθυνότητα:
Ευσταθίου, Ιωάννης Ε.
Επιβλέπων:
Χρύσης, Αλέξανδρος Α.
Θέματα:
Marx, Karl, 1818-1883 Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, 1770-1831 Spinoza, Benedictus de, 1632-1677 Negri, Antonio, 1933- Κράτος Κράτος -- Φιλοσοφία Κράτος -- Ιστορία Κεφαλαιοκρατία State, The State, The -- Philosophy State, The -- Philosophy Capitalism
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
H παρούσα διατριβή πραγματεύεται το ερώτημα μιας γενικής κοινωνιολογίας τουΚράτους, προτείνοντας μια «αλλαγή παραδείγματος» και επιχειρώντας τησυνάρθρωση των πεδίων της γενικής κοινωνιολογίας, της πολιτικής φιλοσοφίας καιτης εμπειρικής διερεύνησης του κρατικού φαινομένου. Για το σκοπό αυτό, προτείνειτη συγκρότηση ενός συνεκτικού μεθοδολογικού πλαισίου, το οποίο συμβατικάονομάζουμε στρατηγική-διαλεκτική προσέγγιση, εκκινώντας από τη κριτικήεπανεξέταση του έργου των Spinoza, Hegel, Marx, Negri. Ως πύλη εισόδου στη προβληματική αυτή προτείνεται, αρχικά, μια γενεαλογικήαναδρομή στην έννοια του Κράτους, με βασικά σημεία αναφοράς τον αρχαίοελληνικό και τον νεωτερικό αναστοχασμό της Κρατικής Μορφής, και με στόχο τηνανάδειξη των μυθολογικών και φαντασιωτικών συντεταγμένων μέσα στις οποίεςσχηματοποιείται ο Λόγος του Κράτους. Αποτέλεσμα αυτής της διερεύνησης είναι οπροκαταρκτικός ορισμός της κρατικής ορθολογικότητας ως της κυρίαρχηςστρατηγικής επικράτησης στον εμφύλιο πόλεμο. Στη συνέχεια, μελετούμε και ανακατασκευάζουμε κριτικά τη συμβολή των Spinozaκαι Hegel στη θεωρία της Κρατικής Μορφής. Στον Spinoza, εντοπίζουμε μιααναλυτική στρατηγική κατανόησης της εμμένειας του Κράτους στο Πλήθος, πουπροϋποθέτει την ηθική οντολογία και την πολιτική ψυχολογία του, αλλά και μιαδυναμική κατανόηση της ανατροφοδότησης ανάμεσα στην ανταγωνιστική ανάπτυξητου Πλήθους και του Κράτους. Αυτή η διπλή κίνηση αποτελεί τον κινητήρα εξέλιξηςτης Κρατικής Μορφής, από τη Μοναρχία ως τη Δημοκρατία. Στον Hegel,αναδεικνύονται με πιο καθαρό τρόπο οι συγκροτητικοί όροι της λογικής δομής καιτης ιστορίας του Κράτους, που στον Spinoza έχουν αναλυθεί μόνο με πρωτόλειοτρόπο. Η αρχική διάσπαση του πλήθους και της κοινότητας, η πρωταρχικήαλλοτρίωση, αποτελεί τον γενεσιουργό μηχανισμό της Κρατικής Μορφής, με τονHegel τον νεανικών θεολογικών γραπτών να τονίζει τις υλικές παραμέτρους της – τηδημογραφική πύκνωση, την κοινωνικο-οικονομική ανισότητα και τις πολιτισμικέςσυγκρούσεις εντός της ανθρώπινης κοινότητας. Ο ύστερος Hegel αναδεικνύει,επιπλέον, τη διαλεκτική συγκρότηση της Κρατικής Μορφή τόσο στο επίπεδο μιαςφαινομενολογίας της Κυριαρχίας, την οποία εσωτερικεύουν τα υποκείμενο υπό τοβάρος των διϋποκειμενικών και αντικειμενικών συνθηκών πραγμάτωσης τηςελευθερίας τους, όσο και στο επίπεδο της αντικειμενικής πραγμάτωσης του Κράτουςστην οικογένεια, την αστική κοινωνία, το συνταγματικό έθνος-κράτος, την παγκόσμιαιστορία. Τελικά, η κριτική μας εξέταση αναδεικνύει το Κράτος ως αντικειμενικήστρατηγική πραγμάτωσης της ανελευθερίας. Στη συνέχεια, η εξέτασή μας μεταβαίνει στην υλιστική κριτική της ΚρατικήςΜορφής από τον Marx στον Negri. Όσον αφορά το έργο του Marx, διαπιστώσουμεπως ήδη στην αρχική φάση των προϋποθέσεων της μαρξικής θεωρίας της ΚρατικήςΜορφής, και ειδικά στη Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και τουΔικαίου, έχει σκιαγραφηθεί συνολικά, αν και αφηρημένα, όλη η τροχιά που θα πρέπεινα διαγράψει μια υλιστική θεωρία του Κράτους. Σύμφωνα με την ερμηνεία μας, στοέργο αυτό διακρίνεται η τριτογενής αντίφαση του οργανικού Κράτους, όπωςαποτυπώνεται στις αντιφάσεις της ηγεμονικής, της εκτελεστικής και της νομοθετικήςεξουσίας που καταπνίγουν τη δυνατότητα ουσιαστικής πραγμάτωσης τηςδημοκρατίας, η δευτερογενής αντίφαση μεταξύ αστικής κοινωνίας και πολιτικούΚράτους, ενώ ιχνηλατείται, με λανθάνοντα τρόπο, και η ύπαρξη μιας πρωτογενούςαντίφασης που έχει ως αποτέλεσμα τη διάλυση της πρωτόγονης κοινότητας και τησυγκρότηση του πρωταρχικού, θεοπατριαρχικού Κράτους. Έτσι η μαρξική θεώρησητης Κρατικής Μορφής μπορεί να διακριθεί σε φάσεις ανάπτυξης της γενικήςαντίληψης του ιστορικού υλισμού, που μελετά τη πρωτογενή αντίφαση, της κριτικήςτης πολιτικής οικονομίας, στη βάση της οποίας αναπτύσσεται η ταξική ιστοριογραφίατου Marx, που αναφέρονται στη δευτερογενή αντίφαση, και η κριτική τουνομικοπολιτικού εποικοδομήματος του Κράτους, που αφορά την κατανόηση τηςτριτογενούς αντίφασης, στον ορίζοντα μιας λανθάνουσας τεταρτογενούς αντίφασηςστο παγκόσμιο κεφαλαιοκρατικό πλαίσιο, την οποία ο Marx δεν επεξεργάζεταιπερισσότερο. Έπειτα, στραφήκαμε στο έργο του Antonio Negri, σε κριτική συνέχειακαι ρήξη με το μαρξικό έργο, που σηματοδοτεί, επιπλέον, μια αποφασιστική στροφήστο σπινοζικό corpus, έναντι του εγελιανού, ως θεωρητική βάση αναφοράς.Επιχειρήσαμε να καταδείξουμε την συνέχεια και ασυνέχεια της προβληματικής τουαρχικά εργατιστή Ιταλού Φιλοσόφου σε σχέση με το μαρξικό κεκτημένο κατανόησηςτης Κρατικής Μορφής, καθώς και ορισμένες κρίσιμες θεωρητικές της έννοιες για τηνκατανόηση των αντιφάσεων και της ανταγωνιστικής διαλεκτικής που διέπει τηνιστορία του καπιταλιστικού Κράτους. Έπειτα, εστιάσαμε στη σπινοζική στροφή τουNegri, που σηματοδοτείται από το βιβλίο του Άγρια Ανωμαλία, με την οποία αυτόςεπιχειρεί μια καταφατική — παραγωγική θεμελίωση της κριτικής της ΚρατικήςΜορφής, πέρα από την αρνητική θεμελίωση της εργατίστικης κριτικής του κράτουςκαι του κεφαλαίου. Από την ιστορία της Συντάσσουσας Εξουσίας και την Εργασία τουΔιονύσου μέχρι την Αυτοκρατορία, το Πλήθος και την Κοινοπολιτεία, οι Negri &Hardt αναπτύσσουν μια πρωτότυπη θεώρηση των σύγχρονων κεφαλαιοκρατικώνσχέσεων, κατά την οποία η κοινωνικοποίηση της σύγχρονης συνεργατικής,επιστημονικής-διανοητικής παραγωγής δημιουργεί ένα νέο υποκείμενοεκμετάλλευσης και αγώνα, το Πλήθος, απέναντι σε μια νέα μορφήπαγκοσμιοποιημένης κρατικότητας, την Αυτοκρατορία του απεδαφικοποιημένουκεφαλαίου. Τέλος, στο συμπερασματικό κεφάλαιο της διατριβής αφιερωθήκαμε στην θεωρητικήσυγκεφαλαίωση της φιλοσοφίας περί της Κρατικής Μορφής των Spinoza, Hegel,Marx, Negri, επιδιώκοντας τη συγκρότηση ενός κοινού εννοιολογικούπεριγράμματος. Η προσέγγισή μας διέκρινε μεταξύ της αιτιογένεσης της ΚρατικήςΜορφής, της στρατηγικής διαλεκτικής της Κρατικής Μορφής, που στηρίζεται σε μιαορισμένη κρατική υποδομή και υπερδομή, της λογικής ιστορίας της ΚρατικήςΜορφής και της εξελικτικής ιστορίας της. Στη βάση αυτή, προτείναμε ένα ερευνητικόπρόγραμμα διερεύνησης της κοινωνικής εξελικτικής ιστορίας του καπιταλιστικούΚράτους, και των επιμέρους συγκεκριμένων καπιταλιστικών Κρατών, σε εποχήκρίσης.
Περιγραφή:
Διατριβή (διδακτορική) - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Κοινωνιολογίας, 2022
