Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η διεθνής κοινότητα αντιμετωπίζει ολοένα και μεγαλύτερες προκλήσεις στην προστασία των αμάχων πολιτών σε περιοχές με ενεργές ένοπλες συρράξεις. Η μεταβαλλόμενη φύση των συγκρούσεων και ο νέος τρόπος διεξαγωγής των εχθροπραξιών έχουν συντελέσει στην αύξηση του αριθμού των θυμάτων μεταξύ των αμάχων πολιτών σε αντιδιαστολή προς τα θύματα των μαχητών. Στο πλαίσιο των μη-διεθνών συρράξεων, οι άμαχοι γίνονται στόχος από τις διάφορες ένοπλες ομάδες μη κρατικών δρώντων ή ακόμη και από τις δυνάμεις του ίδιου του κράτους τους. Η κατάφωρη παραβίαση των κανόνων του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου προκαλεί μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών που αναζητούν προστασία εντός ή εκτός των συνόρων της χώρας τους. Η δεκαετία του ’90 στιγματίστηκε από αιματηρές μη-διεθνείς συγκρούσεις που προκάλεσαν τη μαζική έξοδο προσφύγων. Την ίδια περίοδο άρχισαν να αναδύονται έννοιες όπως η προσωρινή προστασία και η προληπτική προστασία, ενώ, παράλληλα, δοκιμάστηκε στην πράξη η δημιουργία ασφαλών ζωνών με την επιβολή τους από το Συμβούλιο Ασφαλείας (ΣΑ) υπό το Κεφάλαιο VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών ή και από συνασπισμούς προθύμων χωρών. Οι ζώνες αυτές είχαν διττό στόχο. Από τη μία στόχευαν στην προστασία των αμάχων πολιτών και από την άλλη στον περιορισμό των προσφυγικών ροών. Το αποτέλεσμα στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν η παροχή προσωρινής προστασίας που κατέρρευσε ξαφνικά προκαλώντας μεγάλο αριθμό θυμάτων, με αποκορύφωμα τη σφαγή της Σρεμπρένιτσας. Η δημιουργία ασφαλών ζωνών έχει επανέλθει στο προσκήνιο με τη σύρραξη στη Συρία. Κύριος υπέρμαχος της ιδέας αυτής ήταν η Τουρκία, η οποία έχει στρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή. Λόγω της κακής προηγούμενης εμπειρίας με τις ζώνες ασφαλείας και των ιδιαιτεροτήτων της σύγκρουσης, δεν επιτεύχθηκε διεθνής συμφωνία προς αυτή την κατεύθυνση. Στις αρχές του 2017 ένα άλλο σχέδιο συμφωνήθηκε από τη Ρωσία, την Τουρκία και το Ιράν για τη δημιουργία τεσσάρων ζωνών αποκλιμάκωσης στη χώρα. Τις ζώνες αυτές τις αποκαλούν εναλλακτικά και ως ζώνες ασφαλείας, στις οποίες σταδιακά θα μπορέσουν να επιστρέψουν πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένοι πληθυσμοί. Το σχέδιο αυτό δεν έχει τύχει καθολικής αποδοχής, ενώ τα κίνητρα και οι επιδιώξεις των εμπλεκομένων εγείρουν υποψίες μεταξύ των διάφορων αντιπολιτευτικών ομάδων. Η παρούσα εργασία εξετάζει τους στόχους της δημιουργίας αυτών των περιοχών και τα χαρακτηριστικά τους. Μέσα από την εξέταση πρωτογενών και δευτερογενών πηγών και κυρίως μέσα από την εξέταση της διεθνούς ειδησεογραφίας και στρατηγικών αναλύσεων, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η χρήση του όρου «ασφαλείς» για τις εν λόγω περιοχές είναι καταχρηστικός, παραπλανητικός και επικίνδυνος. Οι περιοχές αυτές δεν πληρούν ούτε τα κριτήρια που θέτει το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο ούτε και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται, όταν απουσιάζει η συναίνεση και η αποστρατικοποίηση, για την αποτελεσματική προστασία του άμαχου πληθυσμού. Παράλληλα, οι πολιτικές που προωθούνται σε διεθνές επίπεδο σηματοδοτούν μία τάση απομάκρυνσης από τις ευρωπαϊκές αξίες και το ευρωπαϊκό και διεθνές κεκτημένο για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του δικαιώματος στο άσυλο. Η προστασία του άμαχου πληθυσμού στη Συρία απαιτεί μέτρα που θα ληφθούν με ευρεία συναίνεση και που θα δίνουν έμφαση στην ανθρώπινη ασφάλεια και όχι στις στρατηγικές στοχεύσεις των αντίπαλων πλευρών, ενώ το δικαίωμα στην αναζήτηση προσφυγικής προστασίας σε τρίτες χώρες πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί εφικτή επιλογή για τον άμαχο πληθυσμό που βρίσκεται σε κίνδυνο.
Abstract:
The international community is facing ever growing challenges to the protection of civilians in areas with ongoing armed conflicts. The changing nature of the conflicts and the new ways hostilities take place has resulted in an increase of the number of victims among civilians compared to those of combatants. In the context of non-international armed conflicts, civilians are targeted by non-state actors or even by their own state forces. The flagrant violations of the rules of international humanitarian law cause large movements of populations that seek protection inside or outside the borders of their countries. The 1990s were marked by bloody non-international conflicts that caused mass exodus of refugees. During the same period, concepts like temporary protection, and preventive protection started to emerge, while at the same time, the creation of safe zones with the authorization of the Security of Council under Chapter VII of the UN Charter or imposed by coalitions of willing states was put to test. These zones had a dual objective. They aimed, on the one hand, at the protection of civilians and, on the other, at the containment of refugee flows. The result in most cases has been the provision of a temporary protection that suddenly collapsed causing great number of victims, reaching its climax with the Srebrenica massacre. The creation of safe zones has come again to the fore with the conflict in Syria. The main supporter of this idea was Turkey that has strategic interests in the area. However, due to past bad experience with the safe zones and the peculiarities of the conflict, no international agreement was reached toward this direction. In early 2017, another plan was agreed upon by Russia, Iran and Turkey for the creation of four de-escalation zones in the country. These zones are interchangeably referred to as safe zones, where refugees and internally displaced populations may return to. This plan has not been widely accepted by all sides, whereas the motives and objectives of those involved raise suspicions among various opposition groups. This dissertation examines the objectives of the creation of these areas and their characteristics. Through the analysis of primary and secondary sources and through the examination of international news coverage and of strategic analyses, it concludes that the use of the term “safe” for these zones is arbitrary, misleading and dangerous. These areas meet neither the criteria set by international humanitarian law nor even the conditions necessary, when consent or demilitarization are absent, for the effective protection of civilians. At the same time, the policies promoted at the international level signal a tendency to move away from European values and the European and international acquis for human right protection and for the right to asylum. The protection of the civilian population in Syria requires measures to be taken with broad consensus and focusing on human security rather than on the strategic objectives of the opposing sides, while the right to seek refugee protection in third countries must continue to be a feasible choice for the civilian population at risk.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, ΠΜΣ, κατεύθυνση Διεθνές Δίκαιο και Διπλωματικές Σπουδές, 2017
