Ψηφιακά τεκμήρια και πηγές έρευνας για την ιστορία της τέχνης: ερευνητικά ζητήματα, εργαλεία, προοπτικές

Abstract

Με την διείσδυση των ψηφιακών τεχνολογιών σε όλο το φάσμα των ανθρωπιστικών επιστημών, παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές τόσο στην εξέλιξή τους όσο και στους τρόπους έρευνας, καθιστώντας απαραίτητη την κατανόηση του νέου πεδίου που ανοίγεται και των νέων εργαλείων που παρέχονται. Για την ιστορία της τέχνης, οι νέες ψηφιακές υποδομές που σχηματίζονται απαιτούν εύστοχο σχεδιασμό, που θα στηρίζεται στα εργαλεία και τις σύνθετες απαιτήσεις αυτού του πεδίου. Αν «η μνήμη είναι το μεγάλο κριτήριο της τέχνης», όπως διαπιστώνει ο Baudelaire, τι είδους πολιτισμική επιστημολογία μπορεί να προετοιμάζει μια ψηφιακή αναδιοργάνωση των ίδιων των μνημονικών μηχανισμών της τέχνης, της ιστορίας και της θεωρίας της; Η παρούσα προσέγγιση ξεκινά από μια σύντομη αναφορά στην εξέλιξη της Ιστορίας της Τέχνης και των πηγών της, από την αρχαιότητα μέχρι την σύγχρονη, ψηφιακή εποχή. Σε αυτό το πλαίσιο, εξετάζονται αναλυτικότερα συγκεκριμένες υποδομές έρευνας και πληροφορίας, πρότυπα τεκμηρίωσης, ταξινόμησης και ευρετηρίασης, πρωτοβουλίες για την δημοσιοποίηση της έρευνας και διάφορες ηλεκτρονικές εκδόσεις, ορισμένες ψηφιακές βιβλιοθήκες και εικονοθήκες, ηλεκτρονικά αρχεία και άλλες εφαρμογές, όπως λεξικά και εργαλεία. Κατόπιν, γίνεται αναφορά σε ορισμένα ζητήματα που απασχολούν την έρευνα, όπως οι ανάγκες των διαφόρων ομάδων που ενδιαφέρονται για την ιστορία της τέχνης, η μεταφορά της πληροφορίας, η νοηματοδότηση και διαχείριση του περιεχομένου των συλλογών τέχνης, και διάφορα θέματα σχετικά με την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τη έρευνα, την διάρκεια ζωής των ψηφιακών πηγών και τα υλικά χαρακτηριστικά των ψηφιακών τεκμηρίων, ενώ αναλύονται ορισμένες οικονομικές και νομικές προεκτάσεις. Προκύπτουν, έτσι, ορισμένα ερωτήματα σε ό,τι αφορά την «εργαλειοθήκη» του ιστορικού της τέχνης και το είδος των μηχανισμών γνωσιακού εμπλουτισμού που πρέπει να υποστηρίζονται. Επιχειρείται, λοιπόν, μια συστηματικότερη προσέγγιση αυτών των ζητημάτων, αφενός μέσα από την ανάλυση μιας περιορισμένης επιλογής κειμένων από ιστορικούς της τέχνης, και αφετέρου μέσα από την διεξαγωγή και ανάλυση συνεντεύξεων με ερευνητές της ιστορίας της τέχνης. Οδηγούμαστε, έτσι, σε ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τις ανάγκες που προκύπτουν για την ιστορία της τέχνης στο ψηφιακό περιβάλλον, όπως είναι η προσέγγιση του κύκλου ζωής των ψηφιακών πηγών και η ψηφιακή επιμέλεια.