Κοινωνικές αναπαραστάσεις Ελλήνων χρηστών του Facebook για την αντί-επιστήμη: η μετάδοση των θεωριών συνωμοσίας ως φημών

Abstract

Η ανάδυση της αντί-επιστήμης είναι ένα φαινόμενο που έχει οξυνθεί τα τελευταία χρόνια και η έκταση που λαμβάνουν τέτοιου είδους αφηγήματα στο διαδίκτυο είναι πρωτοφανής. Το θέμα της παρούσας εργασίας είναι οι κοινωνικές αναπαραστάσεις των Ελλήνων χρηστών του Facebook για τις αντί-επιστημονικές θεωρίες συνωμοσίας, ενώ σε δεύτερο χρόνο εξετάζεται εάν η μετάδοση τέτοιου είδους αφηγημάτων ακολουθεί τη διαδικασία που είχαν περιγράψει οι Allport και Postman (1947) για τη μετάδοση των φημών. Για τη διερεύνηση των κοινωνικών αναπαραστάσεων συγκεντρώθηκε ένα σύνολο εκατό δημόσιων άρθρων και αναρτήσεων που αφορούν ζητήματα κριτικής και αμφισβήτησης πέντε τομέων της σύγχρονης επιστήμης (ιατρική, τεχνολογία, διατροφολογία, φυσικά φαινόμενα, αστρονομία), από δέκα σελίδες με μεγάλο αριθμό ακολούθων στην πλατφόρμα του Facebook. Η ανάλυση των άρθρων και των σχολίων πραγματοποιήθηκε μέσω του ανοιχτού λογισμικού IRAMUTEQ και απέδωσε ορισμένα μοτίβα, κοινωνικές αναπαραστάσεις και όψεις άρρητων θεωριών. Η ανάλυση ανέδειξε τρεις άξονες πάνω στους οποίους χτίζεται ουσιαστικά μία θεωρία συνωμοσίας: την επιβουλή την μυστικότητα και την εμπρόθετη δράση. Στη δεύτερη φάση του ερευνητικού σχεδιασμού διενεργήθηκε ένα πείραμα σειριακής αναπαραγωγής κειμένου, προκειμένου να μελετηθεί εάν ο συνωμοσιολογικός λόγος μεταδίδεται με τους ίδιους τρόπους που μεταδίδονται οι φήμες, αλλά και κατά πόσο παραμένουν οι τρεις άξονες από την αρχή μέχρι και τέλος της διαδικασίας. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι θεωρίες συνωμοσίας μεταδίδονται με τη μορφή φημών και η πλειοψηφία των υποκειμένων αναπαρήγαγε τις θεματικές που είχαν οριστεί.

The emergence of anti-science has been increased in the past years. The first study of the present dissertation explores the social representations of anti-science conspiracy theories amongst Greek Facebook users, while a second study examines whether the transmission of such narratives follows the procedure described by Allport and Postman for the transmission of rumors. To explore social representations, we collected a total of one hundred public posts of anti-scientific content regarding five scientific fields (medicine, technology, nutrition, natural phenomena, astronomy), from ten popular pages on Facebook. Both the articles and the comments were analyzed through the open source software IRAMUTEQ and yielded some patterns, social representations, and aspects of implicit theories. The analysis highlighted three factors on which a conspiracy theory is essentially built: machination, secrecy and intented action. In the second study, a serial reproduction experiment was conducted to study whether conspiracy narratives are transmitted the same way rumors are transmitted, and whether the three factors remain from the beginning to the end of the process. The results show that conspiracy theories are transmitted following the pattern of the rumors and most of the participants reproduced the factors that had been defined.