Καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και αυταρχικά καθεστώτα: οι περιπτώσεις της Γαλλίας και της Τουρκίας

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία προσδοκά να απαντήσει στο ερευνητικό ερώτημα που τίθεται αναφορικά με τον τρόπο που προστατεύεται η Δημοκρατία σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η μελέτη βασίζεται στην συγκριτική ανάλυση ανάμεσα σε δυο χώρες, την Γαλλία έπειτα από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου του 2015 και την Τουρκία έπειτα από την απόπειρα πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου του 2016, εξετάζοντας τον τρόπο εφαρμογής των εξαιρετικών μέτρων σύμφωνα με τους κανόνες και τις διαδικασίες που ορίζει το άρθρο 4 του Διεθνούς Συμφώνου Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων και το άρθρο 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναφορικά με το έκτακτο καθεστώς. Μέσω της παρατήρησης των ενεργειών των εκάστοτε Κυβερνήσεων και της εξέτασης των συνταγματικών κειμένων των δυο χωρών, τους έκτακτους νόμους και τα νομοθετήματα που θεσπίστηκαν για την εφαρμογή του έκτακτου καθεστώτος στο εσωτερικό, καθώς και σχετικά ακαδημαϊκά κείμενα και εκθέσεις διεθνών οργάνων, επιτροπών και οργανισμών η έρευνα αξιολογεί τον τρόπο που η Γαλλία και η Τουρκία εφάρμοσαν τα εξαιρετικά μέτρα, την έκταση των παραβιάσεων που πραγματοποιήθηκαν και τις επιπτώσεις για τις δημοκρατικές αξίες και τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Σημαντικό, τα κριτήρια της αναγκαιότητας, αναλογικότητας και περιορισμένης χρονικής διάρκειας που υπογραμμίζονται τόσο στο Διεθνές Σύμφωνο Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων όσο και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεν τηρήθηκαν και παραβιάστηκαν εκτεταμένα στις δυο περιπτώσεις. Σκοπό της διπλωματικής εργασίας αποτελεί η εξέταση των παραβιάσεων για τις δημοκρατικές αρχές και τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα που σημειώθηκαν κατά τις περιόδους εφαρμογής του έκτακτου καθεστώτος στις δυο χώρες και η ανάδειξη της προβληματικής όσον αφορά την εφαρμογή του, καθώς οι παρούσες πρακτικές κρίνονται αναποτελεσματικές προς την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου. Οι δυο μελέτες περίπτωσης υπογραμμίζουν την ανάγκη ισορροπίας ανάμεσα στην διασφάλιση της εθνικής ασφάλειας και της δημόσιας τάξης, την ίδια στιγμή που επιτακτική θεωρείται η προστασία της Δημοκρατίας, των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του Κράτους Δικαίου στο εσωτερικό, ακόμη και σε περιόδους κρίσης για τα κράτη. Η εργασία προσδοκά να τονίσει τις σημαντικές επιπτώσεις στους δημοκρατικούς θεσμούς και τις θεμελιώδεις ελευθερίες όταν εκτεταμένες εξουσίες δίδονται στις κυβερνητικές αρχές και στα όργανα επιβολής του νόμου, στην βάση της επίφασης προστασίας στον δημόσιο χώρο, παρεκκλίνοντας από τις συνταγματικές νόρμες και τα διεθνή πρότυπα, ελλείψει μηχανισμών ελέγχου και λογοδοσίας για τα κράτη. Η ανάλυση οδηγείται στο συμπέρασμα ότι αναδύεται μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων που τα κράτη καλούνται να αντιμετωπίσουν, καθώς οι απειλές και οι κίνδυνοι για την εθνική τους ασφάλεια που ανακύπτουν διαφέρουν σημαντικά από το παρελθόν. Στις δύο χώρες διαφαίνεται η σημαντική απειλή που επιφέρει η εφαρμογή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και αφορά τις θεμελιώδεις ελευθερίες και ακολούθως την ίδια την έννοια της Δημοκρατίας με σημαντικές επιπτώσεις για τους θεσμούς και τα άτομα, διότι ενθαρρύνει έναν αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης που επιβάλλεται συχνά στην βάση της αντιμετώπισης της αναδυόμενης απειλής. Ο τρόπος εφαρμογής του έκτακτου καθεστώτος εγείρει ανησυχία ως προς την παραβίαση των πανανθρώπινων θεμελιωδών αξιών, καθώς οι εκτεταμένες εξουσίες στις κυβερνήσεις και στις αρχές επιβολής του νόμου αυξάνει τον κίνδυνο αυταρχισμού και θεσμοποίησης των έκτακτων μέτρων. Το φαινόμενο παρατηρήθηκε στις περιπτώσεις της Γαλλίας και της Τουρκίας, όπου τα έκτακτα μέτρα που εφαρμόστηκαν ως εξαίρεση για περιορισμένο χρονικό διάστημα μετατράπηκαν σε κανόνα στην εσωτερική νομοθεσία. Η μελέτη προσδοκά να εκκινήσει μια συζήτηση αναφορικά με τους τρόπους που τα κράτη μπορούν να ανταποκριθούν σε αναδυόμενες απειλές ή κρίσεις για την εθνική τους ασφάλεια, χωρίς να διαβρωθούν οι αρχές της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Ένα νέο σύστημα κανόνων προάγεται, το οποίο θα εκκινεί από την πραγματική προστασία των θεμελιωδών ελευθεριών των πολιτών και του χώρου που κατοικούν ανεξαιρέτως και αδιακρίτως και θα αποδεικνύεται περισσότερο αποτελεσματικό ως προς την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου.This master thesis seeks to address the research question about the way Democracy can be protected during states of emergency. The study focuses on the comparative analysis between two countries, France following the terrorist attacks of November 13 2015 and Turkey following the attempted coup of July 15 2016. It examines the implementation of exceptional measures as regulated by Article 4 of the International Covenant on Civil and Political Rights and Article 15 of the European Convention on Human Rights. Through the analysis of government initiatives in these countries, constitutional provisions, emergency laws and domestic legislation enacted during the states of emergency, as well as academic literature and reports by international organizations the research evaluates how France and Turkey applied emergency measures, the extent of the violations committed and the implications for democratic values and fundamental human rights. Notably, the principles of necessity, proportionality and limited duration, emphasized both in the ICCPR and the ECHR, were not adequately observed in either case. The purpose of this study is to examine the violations on democratic principles and fundamental human rights during the states of emergency in these two countries and to highlight the challenges arising from their implementation. These practices are proven ineffective in achieving their stated goals, while posing significant threats to democratic institutions and fundamental freedoms. The two case studies underscore the critical need for balancing national security and public order with the protection of Democracy, fundamental rights and the Rule of Law, even in times of crisis for the states. This thesis emphasizes the consequences of granting extensive powers to governments and law enforcement authorities, often under the pretext of protecting public space, when such measures deviate from constitutional norms and international standards without sufficient mechanisms for oversight and accountability. The analysis concludes that a new global order is emerging, as states confront security threats and challenges that differ significantly from the past. Both in France and Turkey the implementation of emergency measures revealed a profound threat to fundamental freedoms and by extension the very idea of Democracy. The study highlights how such measures can encourage authoritarian governance, often justified by addressing emerging threats. The way these emergency regimes were implemented raises concerns about violations of universal fundamental values, as the extensive powers granted to government and law enforcement increase the risk of authoritarianism and the institutionalization of emergency measures. This phenomenon is evident in the cases of France and Turkey, where temporary exceptional measures became the norm of the domestic legislation. The master thesis aims to initiate a discussion on the ways states can respond to emerging threats or crises without eroding the principles of freedom and democracy. It advocates for a new framework of rules that genuinely protects the fundamental freedoms of all citizens and their living environment without discrimination and emerges more effective in achieving security and stability while upholding democratic values.