Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μετά το πρωτόκολλο υπ'αριθμόν 14 της ΕΣΔΑ : πρώτη αξιολόγηση και προοπτικές

Abstract

To 1950, τα ιδρυτικά Κράτη του Συμβουλίου της Ευρώπης υιοθέτησαν την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ ή Σύμβαση). Η Σύμβαση αρχικά ίδρυσε δύο θεσμούς για να ελέγχει τη συμμόρφωση με το περιεχόμενό της: την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Όμως το 1998, το 11ο Πρωτόκολλο κατήργησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία προηγουμένως εξέταζε το παραδεκτό των προσφυγών. Δημιούργησε επίσης ένα μοναδικό και διαρκές Δικαστήριο. Ωστόσο, αυτό το αναμορφωμένο σύστημα απεδείχθη ανεπαρκές για να αντιμετωπίσει τη σταδιακή αύξηση των προσφυγών. Πράγματι, από το 1990, σημειώθηκε μια αξιοσημείωτη και συνεχιζόμενη αύξηση στον αριθμό των ατομικών προσφυγών ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, της διεύρυνσης του Συμβουλίου της Ευρώπης. Εξαιτίας της υπερφόρτωσης του Δικαστηρίου, η αποτελεσματικότητα του συστήματος και συνακόλουθα το κύρος του Δικαστηρίου τέθηκαν σε σοβαρό κίνδυνο. Τον Μάιο του 2004, το Δικαστήριο εισήγαγε την αρχή των «πιλοτικών αποφάσεων», χωρίς προηγούμενη αναθεώρηση της Σύμβασης ή του Κανονισμού του. Την ίδια περίοδο, η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης υιοθέτησε το 14ο Πρωτόκολλο, το οποίο τελικά ετέθη σε ισχύ την 1η Ιουνίου του 2010, μετά την επικύρωσή του από τη Ρωσία. Το νέο Πρωτόκολλο αποβλέπει στην αύξηση της αποτελεσματικότητας του Δικαστηρίου εφοδιάζοντάς το με νέα διαδικαστικά εργαλεία που του παρέχουν ένα βαθμό ευελιξίας. Οι αλλαγές που εισήχθησαν με το 14ο Πρωτόκολλο προσπαθούν να μειώσουν το χρόνο που αφιερώνει το Δικαστήριο στις προφανώς απαράδεκτες ή επαναλαμβανόμενες προσφυγές και να του δίνουν τη δυνατότητα να επικεντρωθεί στις υποθέσεις εκείνες που εγείρουν σημαντικά ζητήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ένας μόνος δικαστής είναι στο εξής αρμόδιος να κηρύσσει απαράδεκτες ή να διαγράφει από το πινάκιο μια ατομική προσφυγή. Σε ό,τι αφορά τις επαναλαμβανόμενες υποθέσεις, η αρμοδιότητα της τριμελούς επιτροπής δικαστών διευρύνθηκε έτσι ώστε να καλύπτει τις υποθέσεις-κλώνους. Όμως πιθανότατα η πιο σημαντική μεταρρύθμιση είναι η εισαγωγή ενός νέου κριτηρίου παραδεκτού. Σύμφωνα με αυτό, το Δικαστήριο θα κηρύσσει απαράδεκτες τις προσφυγές όπου ο προσφεύγων δεν έχει υποστεί σημαντική βλάβη. Το νέο κριτήριο προκάλεσε έντονη διαμάχη, καθώς αφορά σε θεμελιώδη ζητήματα τα οποία σχετίζονται με τους πρωταρχικούς στόχους και τις επιδιώξεις της ΕΣΔΑ. Η ερμηνεία αυτού του νέου κριτηρίου θα εξαρτηθεί από τη φύση του Δικαστηρίου η οποία θα επικρατήσει στη διαμάχη μεταξύ του μοντέλου «εξατομικευμένης» και του μοντέλου «συνταγματικής» δικαιοσύνης. Σε κάθε περίπτωση, απαιτούνται πολλές άλλες θεμελιώδεις αλλαγές για να γίνει το Δικαστήριο πιο αποτελεσματικό και ένα 15ο Πρωτόκολλο φέρεται να είναι ήδη υπό εξέταση.