Συνεργατικοί χώροι τέχνης και η πόλη του Πειραιά: συνεργατικοί χώροι παραγωγής τέχνης στο δημιουργικό οικοσύστημα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας των πόλεων. Διερεύνηση της οικονομικής και κοινωνικής συνεισφοράς μέσω της δημιουργίας συνεργατικού χώρου παραγωγής τέχνης στο οικοσύστημα καινοτομίας του Πειραιά.

Abstract

Η διπλωματική εργασία «Συνεργατικοί χώροι τέχνης και η πόλη του Πειραιά» διερευνά τη σκοπιμότητα και τις προϋποθέσεις δημιουργίας ενός συνεργατικού χώρου καλλιτεχνικής παραγωγής στον Πειραιά. Η επιλογή της περιοχής βασίστηκε σε μια σειρά παραμέτρων: την ιστορική της φυσιογνωμία ως βιοτεχνικού και βιομηχανικού κόμβου, την ύπαρξη σχετικών εργαστηρίων (π.χ., μετάλλου, ξυλείας) ως δυνητικών συνεργατών, τη διαθεσιμότητα μεγάλων βιοτεχνικών χώρων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για αυτόν τον σκοπό, την εύκολης προσβασιμότητα μέσω μέσων μαζικής μεταφοράς, καθώς και την αυξανόμενη τάση αποκέντρωσης των καλλιτεχνικών εργαστηρίων λόγω της ραγδαίας ανόδου των ενοικίων, ιδιαίτερα στο κέντρο της Αθήνας. Η έρευνα βασίστηκε σε δύο μεθοδολογικές προσεγγίσεις: (α) στη διανομή ενός ανώνυμου ερωτηματολογίου σε πιθανούς χρήστες του χώρου, με στόχο την καταγραφή των αναγκών και των προσδοκιών τους αναφορικά με τη λειτουργία ενός τέτοιου χώρου, και (β) στη διεξαγωγή ημιδομημένων συνεντεύξεων με ιδρυτικά ή ενεργά μέλη αντίστοιχων εγχειρημάτων, ώστε να εξεταστούν τα μοντέλα λειτουργίας τους, η σχέση τους με την τοπική κοινότητα, καθώς και οι δυνατότητες δικτύωσης και συνεργασίας στο μέλλον. Τα ευρήματα του ερωτηματολογίου καταδεικνύουν θετική στάση απέναντι στην προοπτική δημιουργίας συνεργατικού καλλιτεχνικού χώρου, ενώ παράλληλα αναδεικνύονται κρίσιμες ανησυχίες που αφορούν τις ηθικές και οικονομικές συνθήκες της εργασίας στον χώρο της Σύγχρονης Τέχνης. Ζητήματα όπως η λειτουργία του χώρου, το κόστος συμμετοχής, οι παρεχόμενες υποδομές, καθώς και οι προοπτικές δικτύωσης εντός αυτού, αποδεικνύονται καθοριστικά για την αποδοχή και τη βιωσιμότητά του. Από την πλευρά των συνεντεύξεων, αναδεικνύεται η ανάγκη για ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ πολιτιστικών χώρων και φορέων, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μορφές αλληλοτροφοδότησης, αλληλοϋποστήριξης και συλλογικής ενδυνάμωσης. Παράλληλα, αναδεικνύεται η κοινωνική διάσταση αυτών των εγχειρημάτων, καθώς συχνά καλύπτουν ευρύτερες ανάγκες των τοπικών κοινοτήτων. Ωστόσο, επισημαίνεται και ο κίνδυνος του εξευγενισμού (gentrificaùon), που ενδέχεται να προκύψει από την πολιτιστική αναβάθμιση μιας περιοχής. Τέλος, η έννοια της δικτύωσης αποκτά ιδιαίτερη σημασία, όχι μόνο για τη διασφάλιση της επιχειρησιακής βιωσιμότητας του χώρου, αλλά και για τη δυνατότητά του να υποστηρίζει αξίες και αρχές σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο επαγγελματικό περιβάλλον, το οποίο αποδίνει ολοένα και μεγαλύτερη σημασία σε έννοιες όπως ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η συνεργατικότητα.The master’s thesis entitled ‘Collaborative art spaces and the city of Piraeus’ explores the feasibility and key conditions for establishing a collaborative art production space in Piraeus. The selection of this specific urban area is grounded in multiple criteria: its historical role as a craft and industrial hub, the presence of relevant workshops (e.g., metal, woodworking) that could serve as potential collaborators, the availability of spacious industrial premises suitable for adaptive reuse, the area’s accessibility via public transportation, and the increasing trend of decentralizing artistic production due to the significant rise in rental costs, especially in the center of Athens. The research adopts a dual methodological approach: (a) the distribution of an anonymous questionnaire targeting potential users of the proposed space, aiming at capturing their needs and expectations regarding its operation, and (b) the conduction of semi-structured interviews with founding or active members of similar projects, in order to analyze their organizational models, their engagement with local communities, and the potential for future networking and collaboration. Findings from the questionnaire indicate a broadly positive attitude toward the creation of a collaborative art space. However, they also underscore critical concerns related to the ethical and economic conditions of labor in the Contemporary Art sector. Factors such as operational structure, participation costs, infrastructure availability, and opportunities for networking emerge as crucial to the space’s acceptance and long-term viability. The interviews further emphasize the necessity of cultivating relationships between cultural spaces and institutions, fostering mutual support, reciprocal learning, and collective empowerment. These projects often serve broader community needs, underscoring their inherently social dimension. Nevertheless, the potential of gentrification – driven by the cultural revalorization of urban areas – also emerges as a salient risk. Lastly, networking is identified as a crucial mechanism not only for operational sustainability but also for the preservation and promotion of core values and principles in a rapidly evolving professional landscape, which places increasing importance on concepts such as solidarity, mutual respect and cooperation.