«Τhere never was a “there”»: εμμένεια και ανάδυση του ριζικά νέου

Abstract

Το νέο βιβλίο του Αριστείδη Μπαλτά αποτελεί σημαντικό γεγονός. Βεβαίως επειδή αποτελεί ένα εκ κατασκευής διεθνές βιβλίο, γραμμένο από έναν άνθρωπο της φιλοσοφίας εμμενή στον ελληνικό χώρο, αλλά και επειδή, φέρνοντας τον Σπινόζα και τον Βιτγκενστάιν να συνομιλήσουν, δεν γεφυρώνει μόνο τρεις αιώνες, αλλά (το δυσκολότερο) επιχειρεί να καταλύσει μια συνάντηση δύο μονίμως ασύμμετρων φιλοσοφικών κόσμων. Μιλώ φυσικά για έναν «γαλλικό» πόλο, όπου διασταυρώνονται ο λεγόμενος δομισμός ή μετα-δομισμός με τη σχολή της ιστορικής επιστημολογίας, και τον «αγγλο-αμερικανικό» πόλο της λεγόμενης αναλυτικής φιλοσοφίας και, ειδικότερα, της ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης.

Βέβαια, ο Μπαλτάς δεν στοχεύει σε μια αθώα συνάντηση –η κίνησή του έχει ηγεμονικά στοιχεία, και ενέχει φιλοσοφική στρατηγική: βάζοντας τον Σπινόζα του και τον Βιτγκενστάιν να συνομιλούν για την εμμένεια, θέλει να παρεισάγει αυτή τη σπινοζική έννοια (που υπήρξε εξαιρετικά γόνιμη για τη γαλλική σκέψη) στην κυρίαρχη αγγλόφωνη φιλοσοφία, όπου συναντά μια αμήχανη ακατανοησία, ως εάν να ήταν ένας μάλλον σκοτεινός τρόπος να μιλήσει κανείς για κάτι τετριμμένο σήμερα: για το νεωτερικό επιστημονικό κοσμοείδωλο. Το βιβλίο του Μπαλτά, λοιπόν, γράφτηκε για να έχει αποτελέσματα στον φιλοσοφικό χώρο στον οποίο ήδη καταγράφεται. Σε όσα ακολουθούν, θα προσπαθήσω απλώς να υποδείξω έναν από τους τόπους όπου τέτοια αποτελέσματα μπορούν να αναμένονται: τη θεωρία της επιστήμης.

The new book by Aristides Baltas is an important event. Certainly because it is an international book by construction, written by a man of philosophy who is permanent in the Greek space, but also because, by bringing Spinoza and Wittgenstein into conversation, it not only bridges three centuries, but (the most difficult thing) attempts to catalyze a meeting of two permanently asymmetrical philosophical worlds. I am speaking, of course, of a “French” pole, where the so-called structuralism or post-structuralism intersect with the school of historical epistemology, and the “Anglo-American” pole of the so-called analytic philosophy and, in particular, the history and philosophy of science.

Of course, Baltas does not aim for an innocent encounter – his move has hegemonic elements, and it involves a philosophical strategy: by having his Spinoza and Wittgenstein converse about immanence, he wants to introduce this Spinozist concept (which has been extremely fruitful for French thought) into mainstream English-speaking philosophy, where it encounters an awkward incomprehension, as if it were a rather obscure way of talking about something trivial today: the modern scientific worldview. Baltas’s book, then, was written to have effects in the philosophical space in which it is already registered. In what follows, I will simply try to indicate one of the places where such effects can be expected: the theory of science.