Οι απαρχές της κοινωνιολογίας στην Ελλάδα

Abstract

Ο βασικός στόχος της διπλωματικής μελέτης είναι να διερευνήσουμε τις απαρχές της κοινωνιολογικής επιστήμης στην Ελλάδα και να παρουσιάσουμε τους πρώτους κοινωνιολόγους. Η αφετηρία της αναζήτησής μας είναι να δούμε αν συνδέεται στην Ελληνική περίπτωση η ανάδυση της κοινωνιολογίας ως επιστήμης με ιστορικά γεγονότα που αλλάζουν τη ζωή και την σκέψη με τρόπο ριζικό, όπως συνέβη στη Γαλλία και την Αγγλία. Στο πεδίο της Ελληνικής κοινωνίας θα μπορούσαμε ενδεχομένως να συσχετίσουμε την εμφάνιση της κοινωνιολογικής σκέψης με γεγονότα, όπως το αγροτικό ζήτημα. Συναφές με το προηγούμενο είναι το ζήτημα της χρονολόγησης. Στη βιβλιογραφία συνήθως θεωρείται ότι η σύσταση το 1908 της Κοινωνιολογικής εταιρείας από τον Αλέξανδρου Παπαναστασίου εγκαινιάζει τη νέα επιστήμη. Αν όμως επιμείνουμε στην συσχέτιση με το αγροτικό ζήτημα δεν θα ήταν εύκολο να εγκαθιδρύσουμε μια σχέση με τον σαφή αστικό εκσυγχρονιστικό προσανατολισμό, που ήταν χαρακτηριστικό στην Κοινωνιολογική Εταιρεία. Οι στοχαστές με τους οποίους ασχοληθήκαμε είναι οι Γεώργιος Σκληρός, Γιάννης Κορδάτος, , Αβροτέλης Ελευθερόπουλος, Πέτρος Ζήσης, Ευάγγελος Λεμπέσης, Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Η παρουσίαση του υλικού είναι περισσότερο θεματική προσπαθώντας να κατηγοριοποιήσει το έργο των πρώτων Ελλήνων κοινωνιολόγων, χωρίς να χάνεται την ίδια στιγμή το νήμα της χρονικής εξέλιξης των ιδεών. Η μελέτη απαρτίζεται από έξι κεφάλαια. Στα δύο πρώτα κεφάλαια αναφερόμαστε στους μαρξίζοντες κοινωνιολόγους Γεώργιο Σκληρό και Γιάννη Κορδάτο αντίστοιχα. Από την εργογραφία τους επιμείναμε να προσεγγίσουμε τα κείμενα, στα οποία διαφαίνεται ο τρόπος που αντιλαμβάνονται την έννοια του ιστορικού υλισμού και ο τρόπος που την εξειδικεύουν στις κοινωνιολογικές αναλύσεις σχετικά με την Επανάσταση του 1821. Στο 3ο κεφάλαιο εξετάζουμε τον κοινωνιολογικό λόγο των Αβροτέλη Ελευθερόπουλου, Πέτρου Ζήση και Ευάγγελου Λεμπέση, όπως εμφανίζεται κυρίως μέσω της αρθογραφίας τους στο «Αρχείο Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών», ή σε άλλα περιοδικά όπως η «Επιθεώρηση κοινωνικών και νομικών επιστημών».Θεωρούμε ότι ιδίως για τον Ελευθερόπουλο το βασικό θεωρητικό του έργο παράχθηκε στη Γερμανία και την Ελβετία, ενώ απεικάσματά του σχετικά με την νεοελληνική πραγματικότητα εμφανίστηκαν μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα και για αυτό αποτέλεσαν ιδιαίτερο αντικείμενο της μελέτης μας. Στο 4ο κεφάλαιο επιχειρούμε να κατανοήσουμε τις επεξεργασίες του Π.Κανελλόπουλου, ιδίως εκείνες που αφορούν στη διασύνδεσή των κοινωνικών με τα πολιτιστικά ζητήματα, όπως το γλωσσικό ζήτημα. Στο 5ο κεφάλαιο επικεντρωθήκαμε στην θεωρητική εργασία του Αλ. Παπαναστασίου, ιδίως σε ότι αφορά την συμβολή του στην εννοιολόγηση του Εθνικισμού. Η παρουσίασή μας έχει μια ορισμένη επιλεκτικότητα, διότι δεν μας ενδιέφερε απλώς μια ιστορικιστική προσέγγιση, αλλά μια διατύπωση ορισμένων κριτικών διαπιστώσεων και σκέψεων σχετικά με το πώς αντιλαμβανόμαστε τα πρώτα βήματα της κοινωνιολογικής επιστήμης στην χώρα μας. Στο τέλος της μελέτης έχουμε μια συνόψιση των διαπιστώσεων της ανάλυσης.

Our basic aim of this thesis has been to investigate the beginnings of the sociology as science in Greece and to present the first sociologists. The starting question of our research is to examine if the emergence of sociology in Greece, as a science, is associated to historic events, which change the life and thought in a radical way, as it had happened in France and Great Britain. In the field of the Greek society, we might probably associate the appearance of the sociological thought to facts, for instance the land tenure issue. The issue of chronology of this appearance is coherent to the aforementioned fact. In the bibliography it is generally considered that the institution, in 1908, of the Sociological Society by Alexandros Papanastassiou inaugurate the new science. But if we insist on associating it to the land tenure issue, it would be not easy to discern a relation to the clear urban orientation, which characterized the sociological society. Georgios Skliros, Giannis Kordatos, Avrotelis Eleftheropoulos, Petros Zissis, Evaggelos Lempesis, Panagiotis Kanellopoulos and Alexandros Papanastassiou are the intellectuals, whose work we examined. The presentation of the material is more thematic, as we try to categorize the work of the first Greek Sociologists, without at the same time missing the line of evolution of their ideas. The thesis is consisted of six chapters. In the first two chapters, we deal with the Marxist sociologists Skliros and Kordatos respectively. Among their work, we were concentrated to investigate the texts, by which we can see the way they realize the meaning of the historical materialism and the way they apply it to the sociological analysis of the Independence Revolution of 1821. In the third chapter, we examine the sociological thought of Eleftheropoulos, Zissis and Lempesis, as it is presented mainly through the articles in Archive of Economic and Social Sciences, or in other journals as the Review of Social and Law Sciences, because it is taken for granted that especially Eleftheropoulos produced his main theoretical work in Germany and Switzerland, while later articles related to the Greek reality appeared after his return to Greece, and which have been a special object of our research. In the 4th chapter, we undertake to comprehend the thoughts of Kanellopoulos, mainly those which are associated to the relation of the social to the cultural issues, as, for instance, the language issue. In the fifth chapter, we concentrated at the theoretical work of Papanastassiou, mainly as far as it concerns his contribution to the definition of the meaning of nationalism. Our presentation is characterized by selectivity, because our goal was not a simply historical approach, but rather a critical interpretation of thoughts and ideas in the frame of a thematic approach. At the end we give a summary of the conclusions of the thesis work.