Αναζητώντας τη χαμένη εθνική αστική τάξη στην Αλεξάνδρεια: Τσίρκας-Καβάφης

Abstract

Το 1958, ένας νέος σε ηλικία οικονομικός ιστορικός του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ δημοσίευσε μια πρωτοπόρα μελέτη για τη Διεθνή Χρηματιστική και τον Οικονομικό Ιμπεριαλισμό στην Αίγυπτο, με τίτλο Τραπεζίτες και Πασάδες. Στο σύντομο, είναι αλήθεια, κατάλογο της βιβλιογραφίας, στο τέλος του βιβλίου, ο David S. Landes (Νέιβιντ Σ. Λάντις) ανέφερε μόνο έξη βιβλία για την Αίγυπτο του 19ου αιώνα, ανάμεσα στα οποία και μια αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή. Ο ισχνός αυτός κατάλογος μας δίνει το μέτρο της ανεπάρκειας της διαθέσιμης τότε ιστοριογραφίας για την Αίγυπτο στη νεότερη εποχή. Η ιστοριογραφία για την εκεί ελληνική παροικία δεν βρισκόταν σε καλύτερο σημείο, παρά την επί ένα αιώνα σημαντική εκδοτική δραστηριότητα των Ελλήνων της Αιγύπτου. Πολυάριθμες αναμνήσεις από την παλαιότερη Αλεξάνδρεια και ιστοριοδιφικές μελέτες υμνούσαν τους από αρχαιοτάτων χρόνων δεσμούς των Ελλήνων με την Αίγυπτο και την προσφορά τους στην «αναγέννησή» της κατά τον 19ο αιώνα, συνθέτοντας μια λαμπρή, αλλά από πολλές απόψεις απατηλή, εικόνα, η οποία κωδικοποιήθηκε στο δίτομο έργο του διπλωμάτη Αθανάσιου Πολίτη που εκδόθηκε σε δύο γλώσσες, τα ελληνικά και τα γαλλικά, από το 1928 ως το 1930. Η γαλλική έκδοση είναι το μόνο βιβλίο από την αιγυπτιώτικη βιβλιογραφία στο οποίο παραπέμπει ο Landes, σε μία του υποσημείωση. Ο νέος ιστορικός αναγνώριζε μεν το οικονομικό βάρος των Ελλήνων στην Αίγυπτο, αλλά τους αντιμετώπιζε σχηματικά, σαν ένα μέρος του διακόσμου που περιέβαλε τους Γάλλους και Εβραίους τραπεζίτες, οι οποίοι ήταν οι πρωταγωνιστές της μελέτης του. Αυτό οφείλεται εν πολλοίς στο ότι, όπως αναγνώριζε ο ίδιος, δεν είχε βρει ικανοποιητική βιβλιογραφία για τους έλληνες επιχειρηματίες. Οι αναφορές του σε αυτούς στηρίζονταν κατά κανόνα στις πληροφορίες που αντλούσε από τον αγγλικό ημερήσιο και τον οικονομικό Τύπο, κυρίως από την εφημερίδα The Times του Λονδίνου και το περιοδικό The Banker’s Magazine. Το βιβλίο του Νίκου Σβορώνου Το εμπόριο της Θεσσαλονίκης, που είχε κυκλοφορήσει στα γαλλικά το 1956, ήταν το μόνο βιβλίο στο οποίο αναγνώριζε επιστημονικές αρετές· το χρησιμοποιούσε μαζί με το βιβλίο του Λευτέρη Σταυριανού για τη Βαλκανική Ομοσπονδία, προκειμένου να σκιαγραφήσει την ανάπτυξη των εμπορικών και ναυτικών δραστηριοτήτων των Ελλήνων από τον 18ο αιώνα και μετά.In 1958, a young economic historian from Harvard University published a pioneering study on International Finance and Economic Imperialism in Egypt, titled "Bankers and Pashas." In the admittedly brief bibliography at the end of the book, David S. Landes mentioned only six books about 19th century Egypt, including an unpublished doctoral dissertation. This sparse list gives us a measure of the inadequacy of the then-available historiography on Egypt in the modern era. The historiography of the Greek community there was in no better state, despite a century of significant publishing activity by Greeks in Egypt. Numerous memoirs of old Alexandria and historical studies praised the ancient ties between Greeks and Egypt and their contribution to its "renaissance" during the 19th century, composing a brilliant but in many ways deceptive image, which was codified in the two-volume work of diplomat Athanasios Politis, published in two languages, Greek and French, from 1928 to 1930. The French edition is the only book from Egyptian-Greek bibliography to which Landes refers, in one of his footnotes. The young historian recognized the economic weight of Greeks in Egypt but treated them schematically, as part of the backdrop surrounding the French and Jewish bankers who were the protagonists of his study. This is largely due to the fact that, as he himself acknowledged, he had not found satisfactory bibliography on Greek entrepreneurs. His references to them were generally based on information drawn from the English daily and financial press, mainly from The Times of London and The Banker's Magazine. Nikos Svoronos's book "The Commerce of Thessaloniki," which had been published in French in 1956, was the only book whose scholarly merits he recognized; he used it along with Lefteris Stavrianos's book on the Balkan Federation to outline the development of Greek commercial and maritime activities from the 18th century onward.