Ο κώδικας αλληλογραφίας της Ιεράς Μητρόπολης Βάρνης (1865-1872): όψεις δικαιοδοτικής λειτουργίας

Abstract

Η παρούσα εργασία μελετά τον Κώδικα Αλληλογραφίας της Ιεράς Μητρόπολης Βάρνης για την περίοδο 1865–1872, μια πλούσια αρχειακή πηγή που περιλαμβάνει επίσημες επιστολές, διορισμούς, διαζύγια και άλλες δικαιοδοτικές πράξεις. Η μελέτη χωρίζεται σε δύο κύρια μέρη. Στο πρώτο μέρος, ο Κώδικας αξιοποιείται ως ιστορική μαρτυρία για το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται το Βουλγαρικό Ζήτημα. Η Βάρνα, σημαντική πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, βίωσε έντονους εθνοτικούς μετασχηματισμούς με την ενίσχυση του βουλγαρικού εθνικισμού, τη διάσπαση της ορθόδοξης κοινότητας, και την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870. Ο Ιωακείμ, ως μητροπολίτης Βάρνης (1865–1874), προσπάθησε να ισορροπήσει ανάμεσα στις απαιτήσεις του Πατριαρχείου και τις τοπικές πιέσεις των βουλγαρόφωνων χριστιανών. Στο δεύτερο μέρος, αναδεικνύεται η αξία του Κώδικα ως τεκμήριο των δικαιοδοτικών πρακτικών και της θέσης των γυναικών στα Οθωμανικά Βαλκάνια. Μέσω της μελέτης διαζυγίων και άλλων δικαιοδοτικών πράξεων, αναδεικνύεται η συμμετοχή των γυναικών στις διαδικασίες απονομής δικαιοσύνης, καθώς και η σημασία του εκκλησιαστικού μηχανισμού στη ρύθμιση των κοινωνικών σχέσεων. Η Μητρόπολη λειτουργούσε ως φορέας δικαστικής και διοικητικής εξουσίας, εναρμονισμένη με το οθωμανικό σύστημα των μιλλέτ, και οι γυναίκες εμφανίζονται στον Κώδικα σε ποικίλες υποθέσεις: από διαζύγια και προικοδοτήσεις έως αιτήσεις για κληρονομιές. Η εργασία φωτίζει, επίσης, τη μετάβαση από την πολυθρησκευτική-πολυεθνοτική Οθωμανική Αυτοκρατορία προς τα εθνικά κράτη, τεκμηριώνοντας τις μεταβολές και τις επιπτώσεις του Τανζιμάτ στην κοινωνική δομή, στην τοπική εκκλησιαστική διοίκηση, και τη σύνδεση μικροϊστορικών καταγραφών με ευρύτερες ιστορικές εξελίξεις.This thesis examines the Correspondence Codex of the Holy Metropolis of Varna for the period 1865–1872, a rich archival source that includes official letters, appointments, divorces, and other jurisdictional acts. The study is structured into two main parts. In the first part, the Codex is used as a testimony to the historical context in which the Bulgarian Question unfolded. Varna, an important urban center of the Ottoman Empire on the Black Sea coast, underwent intense ethnic transformations as a result of the rise of Bulgarian nationalism, the fragmentation of the previously unified Orthodox Christian community, and the establishment of the Bulgarian Exarchate in 1870. As Metropolitan of Varna (1865–1874), Joachim attempted to balance the demands of the Ecumenical Patriarchate with the growing pressure from the Bulgarian-speaking Christians of the province. The second part highlights the significance of the Codex as evidence of jurisdictional practices and of the position of women in the Ottoman Balkans. Through the study of divorce cases and other legal decrees, the participation of women in the processes of jurisprudence is brought to light, as well as the broader role of the ecclesiastical mechanism in regulating social relations. The Metropolis functioned as a body of both judicial and administrative authority, in alignment with the Ottoman millet system, and women appear in the Codex in a range of cases—from divorces and dowries to inheritance claims. The study also sheds light on the transition from the multi-religious and multi-ethnic Ottoman Empire to emerging nation-states, documenting the social transformations and the impact of the Tanzimat reforms on local ecclesiastical administration and on the relationship between microhistorical records and broader historical developments.