Η αποικιακή Αλεξάνδρεια και ο ποιητής: η ιστορία στον «άλλο Καβάφη» του Τσίρκα

Abstract

Όταν ο Στρατής Τσίρκας πρότεινε μια εναλλακτική ανάγνωση του Καβάφη που να λαμβάνει υπόψη «τις περιστάσεις» της ποίησής του, η μέθοδος που υιοθέτησε στηρίχθηκε κυρίως στην εκτεταμένη χρήση της ιστορίας. Από τη στιγμή που αμφισβητούσε τη μέχρι τότε κρατούσα άποψη, η οποία ήθελε τον Καβάφη έναν «παρακμία» που «αρνιέται την κοινωνική ζωή» και καταφεύγει «στο παρελθόν» και «τη διαστροφή», η μέθοδός του ήταν υποχρεωμένη πρώτα να ανασυγκροτήσει την ιστορία του κοινωνικού χώρου στον οποίο έζησε ο ποιητής και μετά να δείξει πώς αυτή επέδρασε πάνω στην ποίησή του. Για τον λόγο αυτό, το βιβλίο με το οποίο εισήγαγε ο Τσίρκας τη νέα του ερμηνεία, Ο Καβάφης και η εποχή του (1958), δεν παρουσιάστηκε από τον ίδιο ούτε ως φιλολογική εργασία (όπως έχει έκτοτε κυρίως αντιμετωπιστεί), ούτε ως βιογραφία (όπως το θεώρησε η επιτροπή που του απένειμε το Κρατικό Βραβείο), αλλά πρωτίστως ως ιστορία. Όπως έγραφε στην αρχή του προλόγου του: «Το βιβλίο αυτό δεν είναι αισθητική μελέτη· μήτε απόπειρα μιας ακόμη βιογραφίας του Καβάφη. Είναι προπαντός έρευνα· μια προσπάθεια να σκιαγραφηθεί η ιστορία της Αιγύπτου και πιο πολύ η αληθινή ιστορία του Ελληνισμού της Αλεξάνδρειας». Την ίδια προσέγγιση διατήρησε και στο δεύτερο βιβλίο του για τον ποιητή, Ο πολιτικός Καβάφης (1971), μια συλλογή δοκιμίων με τα οποία υπερασπίστηκε τις θέσεις του από την οξεία κριτική που άσκησε σε βάρος του ο θεμελιωτής της παραδοσιακής αντίληψης για τον Καβάφη, Τίμος Μαλάνος.When Stratis Tsirkas proposed an alternative reading of Cavafy that would take into account "the circumstances" of his poetry, the method he adopted was based primarily on the extensive use of history. Since he was challenging the prevailing view up to that time, which considered Cavafy a "decadent" who "denies social life" and retreats "to the past" and "perversion," his method was obliged first to reconstruct the history of the social space in which the poet lived and then to demonstrate how this influenced his poetry. For this reason, the book with which Tsirkas introduced his new interpretation, "Cavafy and His Era" (1958), was not presented by him either as a philological work (as it has since been mainly treated), nor as a biography (as the committee that awarded him the State Prize considered it), but primarily as history. As he wrote at the beginning of his prologue: "This book is not an aesthetic study; nor an attempt at yet another biography of Cavafy. It is above all research; an effort to outline the history of Egypt and more importantly the true history of Hellenism in Alexandria." He maintained the same approach in his second book about the poet, "The Political Cavafy" (1971), a collection of essays with which he defended his positions against the sharp criticism directed at him by the founder of the traditional conception of Cavafy, Timos Malanos.