Η ιδιότυπη περίπτωση του Πέτρου Βλαστού: ένας στωικός απέναντι στην «παρακμή»

Abstract

Το θέμα του κειμένου αφορά τη περίπτωση του Πέτρου Βλαστού, ενός έλληνα διανοούμενου της διασποράς των τελών του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου, ο οποίος, με εξαίρεση τα πρώτα νεανικά του χρόνια, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μεταξύ Ινδίας και Αγγλίας, ως υπάλληλος του εμπορικού Οίκου Ράλλη. Η φυσική απουσία του Πέτρου Βλαστού από την Ελλάδα δεν τον εμπόδισε να λάβει μέρος στην γενικότερη κίνηση ιδεών της εποχής. Αντιθέτως, οι παρεμβάσεις του θα τον αναδείξουν σε μια αρκετά σημαντική φυσιογνωμία διανοούμενου της περιόδου, φήμη που ωστόσο δεν θα καταφέρει να διατηρήσει και τα επόμενα χρόνια μετά τον θάνατό του. Η σκέψη του Βλαστού τοποθετείται σε μια γενικότερη κίνηση ιδεών που παρατηρούμε εκείνα τα χρόνια στη Δύση και η οποία σύγκλινε με έναν κύκλο ελλήνων διανοουμένων, εγχώριων και μη. Η κύρια θεματική ενότητα που έφερε κοντά τους εν λόγω έλληνες διανοούμενους είναι ιδέα πως η Ελλάδα ως πολιτισμός διανύει ένα κρίσιμο στάδιο παρακμής. Η έννοια της παρακμής θα γίνει κομβική στους κύκλους αυτούς οι οποίοι θα προσπαθήσουν να φανταστούν πιθανές εξόδους από το πολιτιστικό τέλμα στο οποίο έχει περιέλθει το έθνος. Η παρακάτω εργασία ασχολείται κυρίως με το πολιτικό και φιλοσοφικό σκέλος της σκέψης του Βλαστού. Αφενός, με τις προσπάθειές του για ανάπτυξη μιας φυλετικής θεωρίας και αφετέρου, την γενικότερη νιτσεϊκή φύση της σκέψης του. Το έργο του Βλαστού, πέρα απ’ το ότι μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη συνεκτική προσπάθεια φυλετικής ανάλυσης εν Ελλάδι, χαρακτηρίζεται, επίσης, φιλοσοφικά, από μια νιτσεϊκή αντίληψη της ζωής ως πάλη, μια ιδέα που καταλαμβάνει περίοπτη θέση στους φιλοσοφικούς προβληματισμούς του εν λόγω διανοούμενου. Η κοσμοαντίληψη του Βλαστού, ωστόσο, θα διαφοροποιηθεί πλήρως από τους προβληματισμούς των άλλων ελλήνων διανοουμένων παρότι η στόχευση για υπέρβαση της παρακμής θα παραμένει ίδια. Στην εργασία μας, λοιπόν, θα προσπαθήσουμε να φέρουμε σε αντιπαράθεση την ιδιαίτερη προσέγγιση του Βλαστού με την έτερη, και επικρατέστερη στα ελληνικά πλαίσια, κριτική, η οποία είχε ως κέντρο προβληματισμού της την έννοια της ελληνικότητας. Ο Βλαστός θα αδιαφορήσει πλήρως για την έννοια αυτή και θα ακολουθήσει μια εναλλακτική πορεία. Τέλος, θα επιχειρήσουμε μια περιγραφή της πολιτικής και φιλοσοφικής ταυτότητας του Βλαστού, η οποία συχνά προκαλεί σύγχυση στους μελετητές του λόγω της δυσκολίας να ενταχθεί σε κάποιο γνωστό ιδεολογικό σχήμα.The subject of the text concerns the case of Petros Vlastos, a Greek intellectual in the diaspora during the late 19th and early 20th centuries, who, except for his early youth, spent most of his life between India and England as an employee of the Ralli Trading House. Despite his physical absence from Greece, Petros Vlastos actively participated in the broader intellectual movements of the time. His contributions would establish him as a significant figure of the period, though this reputation would not endure in the years following his death. Vlastos's thought aligned with a broader Western intellectual movement (movement of ideas) of the time, which converged with a circle of Greek intellectuals, both domestic and abroad. The main theme that brought these Greek intellectuals together was the belief that Greece as a civilization was experiencing a critical stage of decline. The concept of decline would become pivotal in these circles, who would try to imagine possible ways out of the cultural stagnation that had befallen the nation. The following work focuses primarily on the political and philosophical aspects of Vlastos's thought. On one hand, it examines his attempts to develop a racial theory, and on the other, the general Nietzschean nature of his thought. Vlastos's work, beyond being considered the first coherent attempt at racial analysis in Greece, is also philosophically characterized by a Nietzschean conception of life as struggle, an idea that occupies a prominent position in his philosophical inquiries. Vlastos's worldview would completely differentiate itself from the concerns of other Greek intellectuals, although the aim of overcoming decline would remain the same. In our work, therefore, we will attempt to contrast Vlastos's narrative with the other, then-dominant critique centered on the concept of Hellenicity. Vlastos would completely disregard this concept and take an alternative path. Finally, we will attempt to describe Vlastos's political and philosophical identity, which often causes confusion among his scholars.