«Δουλεύουμε με την ψυχή μας»: η ηθική οικονομία της επαγγελματικής ένταξης χρόνια ψυχικά πασχόντων ατόμων

Abstract

Η παρούσα εργασία εστιάζει στις δράσεις ενός Κοινωνικού Συνεταιρισμού Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ), με στόχο την διερεύνηση των πολιτικών και των πρακτικών που εφαρμόζονται στο πλαίσιο της επαγγελματικής ένταξης χρόνια ψυχικά πασχόντων ατόμων. Ακολουθώντας τη θεωρητική προσέγγιση της ηθικής οικονομίας, η εργασία εξετάζει τις ιδέες και τις αντιλήψεις για την εργασία που αναδύονται μέσα από τις διαδικασίες που σχεδιάζονται για την «ένταξη» και τους κυρίαρχους λόγους που αρθρώνονται κατά την εφαρμογή της. Η εθνογραφική έρευνα επικεντρώνεται σε τρεις βασικές δράσεις του ΚοιΣΠΕ: το συνεργείο καθαρισμού, το ευρωπαϊκό πρόγραμμα κοινωνικής επιχειρηματικότητας “Digi-Net” και τη λειτουργία ενός Εξειδικευμένου Γραφείου για την Υποστηριζόμενη Απασχόληση (ΕΓΥΑ). Μέσα από την συμμετοχική παρατήρηση και τις ημιδομημένες συνεντεύξεις με το προσωπικό και τους ωφελούμενους, αναδεικνύονται οι ηθικές αξίες και οι αντιλήψεις που συνιστούν την «ηθική οικονομία της επαγγελματικής ένταξης». Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις έννοιες της υπευθυνότητας, της αυτονομίας και της ευελιξίας, όπως αυτές διαπλέκονται με τους λόγους της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και της κοινωνικής οικονομίας. Η εθνογραφία που παρουσιάζεται εντάσσεται στο πλαίσιο του διαλόγου ανάμεσα στην οικονομική ανθρωπολογία και την ανθρωπολογία της υγείας. Οι αγώνες των ψυχικά πασχόντων ατόμων να ενταχθούν στην κοινωνική ζωή, οι αντιλήψεις για την εργασία και την "καλή ζωή", οι ηθικές αξίες που διακινούνται στο πλαίσιο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, όλα αυτά, συνθέτουν ένα μωσαϊκό νοημάτων που αναδεικνύει την αλληλεπίδραση των τοπικών πρακτικών με τους παγκόσμιους οικονομικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Η "ένταξη", μέσα από τα εθνογραφικά δεδομένα, αποκαλύπτεται ως ένα πεδίο διαρκούς διαπραγμάτευσης, όπου οι αξίες της φροντίδας και της αλληλεγγύης συναντούν τις απαιτήσεις της αποδοτικότητας και της ευελιξίας, αναπαράγοντας κυρίαρχες αντιλήψεις για την υγεία, την εργασία και την ταυτότητα, οι οποίες τελικά διαμορφώνουν την ηθική εμπειρία των ψυχικά πασχόντων υποκειμένων. Συμπερασματικά, η ηθική οικονομία της ένταξης αποτελεί τόσο ένα πεδίο αντίστασης απέναντι στον κοινωνικό αποκλεισμό και τα στερεότυπα, όσο και μέσο συμμόρφωσης στους παγκόσμιους ηθικούς λόγους.This study focuses on the activities of a Social Cooperative Enterprise (KoiSPE), aiming to explore the policies and practices implemented in the context of vocational integration for individuals with chronic mental illness. Drawing on the theoretical framework of moral economy, the study examines the ideas and perceptions of work that emerge through the processes designed for "integration" and the dominant discourses articulated during its implementation. The ethnographic research focuses on three key activities of the KoiSPE: a cleaning crew, the European program for social entrepreneurship “Digi-Net”, and the operation of a Specialized Office for Supported Employment. Through participant observation and semi-structured interviews with staff and beneficiaries, the study highlights the moral values and perceptions that constitute the \"moral economy of vocational integration". Particular emphasis is given to the concepts of responsibility, autonomy, and flexibility as they intersect with the discourses of psychosocial rehabilitation and the social economy. The ethnography presented seeks to open a dialogue between economic anthropology and the anthropology of health. The struggles of individuals with mental illness to be integrated into social life, the perceptions of work and the "good life," and the moral values circulating within mental health services, all contribute to a mosaic of meanings that highlights the interaction of local practices with global economic and social transformations. Through ethnographic data, "integration" is revealed as a field of constant negotiation, where values of care and solidarity meet demands for efficiency and flexibility, reproducing dominant perceptions of health, work, and identity that ultimately shape the moral experience of individuals with mental illness. In conclusion, the moral economy of integration constitutes both a field of resistance against social exclusion and stereotypes and a means of compliance with global moral discourses.