Ο μηχανικός Ηρακλής και η Λερναία Ύδρα της ανταρσίας. Κριτικές παρατηρήσεις επί της μαρξικής κατηγορίας της αλλοτρίωσης και στοιχεία για μια μαρξιστική θεωρία των μηχανών

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας συνιστά η κριτική παρουσίαση των κεντρικότερων στοιχείων της μαρξικής πραγμάτευσης της κατηγορίας της αλλοτρίωσης, όπως αυτή εκτίθεται στις δέκα σελίδες που ο Marx αφιερώνει στην αλλοτριωμένη εργασία, στο πλαίσιο του πρώτου χειρογράφου των Οικονομικών και Φιλοσοφικών Χειρογράφων του 1844. Θα επιχειρήσουμε να αποσυσκευάσουμε το μαρξικό σχήμα που περιγράφει τις τέσσερις όψεις της αλλοτρίωσης και να εξετάσουμε την κριτική της αστικής πολιτικής οικονομίας ως το κεντρικό επίδικο το οποίο κινητοποιεί την επεξεργασία των θέσεων για την πολλαπλή αποπτώχευση του προλεταριακού πόλου, αιτούμενοι ταυτόχρονα την κατάδειξη συναφειών και αποκλίσεων μεταξύ του εν λόγω κειμένου και των έργων του ύστερου Μαρξ, ιδιαίτερα του Κεφαλαίου. Θα επιδιώξουμε, επίσης, να καταδείξουμε τις οφειλές της μαρξικής σύλληψης της αλλοτρίωσης στην ιδεαλιστική φιλοσοφία του Feuerbach, την εγελιανή εκφραστική θεωρία αιτιότητας και την καρτεσιανή αναπαράσταση του υποκειμένου. Τούτο θα μας επιτρέψει να αντιπαραβάλουμε το σχήμα των Χειρογράφων σε εκείνο που ο Louis Althusser θα προσδιορίσει ως μαρξιστικό έργο του Μαρξ, δια της συζήτησης της αλτουσεριανής κριτικής της πρώιμης μαρξικής θεωρίας ιδεολογίας, της επίσκεψης στην, θεμελιωμένη στην σπινοζική οντολογία, αλτουσεριανή έννοια της δομικής αιτιότητας και, τέλος, την γόνιμη συνάντηση ανάμεσα στον ασταθμητισμό της δομής, την ταξική πάλη και τις θεωρητικές επεξεργασίες του ιταλικού εργατισμού. Ταυτόχρονα, και σε συνάφεια με την αποφασιστική θέση του κειμένου – πως η κατηγορία της αλλοτρίωσης συνιστά μια έννοια που θα πρέπει να απορριφθεί από το θεωρητικό οπλοστάσιο του ιστορικού υλισμού – θα εξετάσουμε μια εναλλακτική δυνατότητα ανάγνωσης της, θεματοποιούμενης στα ΟΦΧ, μηχανοποίησης της ανθρώπινης εργασίας – σύστοιχη της εκμηχάνισης της παραγωγής –, βασισμένη στη θεωρία των μηχανών του ύστερου Μαρξ αλλά και το γενικό σχήμα για την δομή της ιδεολογικής πρακτικής, όπως αυτό αντλείται από τον αλτουσεριανό δομομαρξισμό.The aim of this essay is to explore, in a critical manner, the central elements of the Marxian theory of alienation, as it is articulated in the ten pages that Marx dedicated to alienated labor in the first manuscript of the Economic and Philosophic Manuscripts of 1844. We will attempt to unpack Marx’s theoretical architecture of the four aspects of alienation and examine the critique of bourgeois political economy as the central aim that motivates the elaboration of the arguments regarding the multifaceted impoverishment of the proletarian, while also aiming to demonstrate the similarities divergencies between the Manuscripts and Marx’s later works, particularly The Capital. We will also seek to highlight the theoretical affinity between the Marxian conception of alienation and Feuerbach’s idealist philosophy, Hegel’s theory of expressive causality and the cartesian representation of subjectivity. This will allow us to juxtapose the theory of alienation articulated in the Manuscripts with that which Louis Althusser will identify as Marx’s Marxist works, through a reconstruction of the Althusserian critique of the early Marxian theory of ideology, an examination of Althusser’s notion of structural causality, based on Spinoza’s ontology, and, finally, through the fruitful encounter between the concept of the contingency of social structures, class war and the theoretical corpus of Italian workerism. Simultaneously, in alignment with the essay’s decisive idea, that the concept of alienation is a notion that should be removed from historical materialism’s theoretical arsenal, we will explore an alternative reading of the, discussed in the context of the Manuscripts, mechanization of human labor, based on the theory of machines discussed in Marx’s later works and also on the general structure of the ideological practice, as it is presented in Althusserian structural Marxism.