Το κίνημα ειρήνης στην Ελλάδα τη δεκαετία του ‘80

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζει το κίνημα ειρήνης στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία του 1980, τοποθετώντας το στο διεθνές πλαίσιο της περιόδου. Η ελληνική περίπτωση μελετάται στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών μαζικών κινημάτων ενάντια στη «διπλή απόφαση» του ΝΑΤΟ το 1979, για εγκατάσταση πυραύλων Pershing II και Cruise, αλλά και υπέρ του αφοπλισμού και της αποπυρηνικοποίησης, την περίοδο όξυνσης του Ψυχρού Πολέμου. Παρ’ όλα αυτά, όπως προκύπτει από την έρευνα η μαζική παρουσία και έντονη δράση του κινήματος ειρήνης του ‘80 στην Ελλάδα, οφείλεται σε εθνικές, γεωγραφικές, ιδεολογικές και ιστορικές ιδιαιτερότητες του εγχώριου κινήματος, το οποίο συστήθηκε στη μετεμφυλιακή περίοδο με την ίδρυση της ΕΕΔΥΕ, με το κίνημα της δεκαετίας του ’80 να αποτελεί ώριμη συνέχεια των προηγούμενων δεκαετιών, με ισχυρή ιδεολογική και κοινωνική ταυτότητα. Τα σύμβολα και τα αιτήματα του παρελθόντος, όπως ο Νικηφορίδης, ο Λαμπράκης και οι διαρκείς αναφορές στις κινητοποιήσεις του παρελθόντος, ανανοηματοδοτούνται την περίοδο της Μεταπολίτευσης, όπου η ΕΕΔΥΕ ανασυστήνεται μετά τη Δικτατορία, και αποτελούν βασικό μοχλό κινητοποίησης την περίοδο μελέτης. Κύριο αίτημα για το ελληνικό κίνημα ήταν αυτό της απομάκρυνσης των ξένων στρατιωτικών βάσεων, το οποίο εντάθηκε από τις εμπειρίες της Δικτατορίας και του Κυπριακού, ενισχύοντας το αντιαμερικανικό και αντινατοϊκό υπόβαθρο του κινήματος. Η διεύρυνση του κινήματος τη δεκαετία του ’80, πλαισιώνεται από την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, αλλά και τη διάσπαση της άλλοτε πλατιάς ΕΕΔΥΕ, με τη σύσταση της ΑΚΕ και της ΚΕΑΔΕΑ. Παράλληλα, λαμβάνονται ποικίλες πρωτοβουλίες σχετικά με την ειρήνη, οδηγώντας σε μια έξαρση κοινωνικών κινημάτων. Η έρευνα αναδεικνύει τη δράση των τριών κινήσεων — ιδίως της ΕΕΔΥΕ, αλλά ακόμα της ΚΕΑΔΕΑ και της ΑΚΕ— και τονίζει τη σημασία των μορφών κινητοποίησης, όπως τις συγκεντρώσεις, τα Δεκαήμερα Ειρήνης, τις Μαραθώνιες Πορείες και τις Πορείες Ειρήνης, αλλά και άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, που συνδύαζαν την πολιτική διεκδίκηση με την πολιτισμική έκφραση. Μέσα από την ανάλυση πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, η εργασία παρουσιάζει το πεδίο δράσης του ελληνικού κινήματος ειρήνης την περίοδο μελέτης, αλλά και τις διεργασίες που χαρακτήρισαν αυτή του τη διεύρυνση. Ακόμα, τον τρόπο με τον οποίο το παρελθόν ανανοηματοδοτείται τη δεκαετία του ’80, μέσω της συλλογικής μνήμης και ταυτότητες, συνδέοντας τα αιτήματα του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον.This thesis examines the peace movement in Greece during the 1980s, placing it within the international context of the period. The Greek case is studied in relation to the European mass movements against NATO’s “double-track decision” of 1979, concerning the deployment of Pershing II and Cruise missiles, but also in support of disarmament and denuclearization, during the escalation of the Cold War. Despite this, as the research shows, the mass presence and intense activity of the peace movement of the 1980s in Greece can be attributed to national, geographical, ideological, and historical particularities of the domestic movement, which had been established in the post–civil war period with the foundation of EEDYE, with the 1980s movement being a mature continuation of previous decades, endowed with a strong ideological and social identity. The symbols and demands of the past, such as Nikiforidis, Lamprakis, and the constant references to previous mobilizations, were resemanticization during the Metapolitefsi (regime change) period, where the EEDYE was re-established after the Dictatorship, and became a key driving force for mobilization during the period under study. The central demand of the Greek movement was the removal of foreign military bases, which was intensified by the experiences of the Dictatorship and the Cyprus issue, reinforcing the anti-American and anti-NATO background of the movement. The expansion of the movement in the 1980s was framed by the rise of PASOK to power, but also by the split of the once broad EEDYE, leading to the creation of AKE and KEADEA. At the same time, various initiatives were undertaken concerning peace, leading to an upsurge of social movements. The research highlights the action of the three organizations — especially EEDYE, but also KEADEA and AKE — and emphasizes the significance of the forms of mobilization, such as rallies, the “Ten Days of Peace,” the Marathon Peace Marches, and other artistic events, which combined political claims with cultural expression. Through the analysis of primary and secondary sources, the thesis presents the field of action of the Greek peace movement during the period under study, as well as the processes that characterized its expansion. Furthermore, it demonstrates how the past was resemanticization in the 1980s through collective memory and identities, linking the past with the present and the future.