Η κρίση αναπαραγωγής και προστασίας ως πολιτικό διακύβευμα στην Ελλάδα της κρίσης

Abstract

Ο δημόσιος διάλογος, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, περιστράφηκε τα τελευταία χρόνια γύρω από την οικονομική κρίση, τις αιτίες της και τους ενδεχόμενους τρόπους εξόδου από αυτήν. Από την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου μεταξύ της Ελλάδας και των πιστωτών της μέχρι την εκλογή, για πρώτη φορά, μιας κυβέρνησης προερχόμενης από την πολιτική γενεαλογία του «ευρωκομουνισμού» ή της «ριζοσπαστικής αριστεράς» και από εκεί στην εξάμηνη διαπραγμάτευση που οδήγησε στη συμφωνία της 12ης Ιουλίου, η Ελλάδα αποτελεί αναμφίβολα ένα εργαστήριο πολιτικού, νομικού, οικονομικού και ευρύτερα κοινωνικού «πειραματισμού». Εάν σηματοδότησε κάτι η τρέχουσα περίοδος κρίσης, τουλάχιστον από το 2010 και έπειτα, είναι ότι ήταν μια περίοδος μετάβασης σε ένα νέο κοινωνικό παράδειγμα. Πέρα από την οξεία οικονομική δυσπραγία και την ιλιγγιώδη ανεργία, ο όρος «κρίση» σηματοδοτεί κάτι πολύ βαθύτερο: την αδυναμία αναπαραγωγής των υποκειμένων και των οικογενειών τους με βάση τους κατεστημένους ιστορικά τρόπους και τις στρατηγικές που ανέπτυξαν μεταπολεμικά. Ειδικότερα για τις μεσοστρωματικές κοινωνικές κατηγορίες, όπως αυτές δημιουργήθηκαν μέσω της εντυπωσιακής οικονομικής ανάπτυξης κατά τη δεκαετία του ’60 και παγιώθηκαν/διευρύνθηκαν οικονομικά και συμβολικά στη μεταπολίτευση, το φάσμα της «κοινωνικής υποβάθμισης» (déclassement social) αποτελεί το κατεξοχήν σύμπτωμα της κρίσης. Υπ’ αυτήν την έννοια, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και η επίκληση της ρήξης με το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα (διαρκής λιτότητα, απόσυρση του κράτους από την οικονομία, περιορισμός του κράτους πρόνοιας, ελαστικοποίηση της εργασίας και «άνοιγμα» αγορών στον ανταγωνισμό) σχετίζεται με αυτήν ακριβώς την κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής.\Θα επιχειρήσουμε εδώ να παρουσιάσουμε τα κύρια διακυβεύματα γύρω απ’ αυτά τα ζητήματα και να αναψηλαφήσουμε τα δυνατά πεδία πολιτικής παρέμβασης, πεδία που παραμένουν ανοιχτά, δεδομένης της διατήρησης της ίδιας μεθοδολογίας αντιμετώπισης της ελληνικής κρίσης, όπως αυτή εκφράζεται μέσω των «Μνημονίων Κατανόησης» (MoU) ανάμεσα στην Ελλάδα και τους πιστωτές της. Σε αυτό το πλαίσιο, θα ανατρέξουμε στις κυρίαρχες στρατηγικές μέσα από τις οποίες τα δρώντα υποκείμενα προσπαθούσαν ιστορικά να εξασφαλίσουν ή και να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση, τόσο σε οικονομικό όσο και σε συμβολικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να εξετάσουμε τον ρόλο της κρατικής παρέμβασης σε αυτά τα πεδία κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ενός ρόλου τον οποίο αναδιαμορφώνουν ριζικά οι «μνημονιακές» πολιτικές.Public discourse, both in Greece and abroad, has revolved in recent years around the economic crisis, its causes and possible ways out of it. From the signing of the first Memorandum between Greece and its creditors until the election, for the first time, of a government originating from the political genealogy of "eurocommunism" or the "radical left" and from there to the six-month negotiation that led to the agreement of July 12th, Greece undoubtedly constitutes a laboratory of political, legal, economic and broader social "experimentation". If the current period of crisis signaled anything, at least from 2010 onwards, it is that it was a period of transition to a new social paradigm. Beyond the acute economic hardship and dizzying unemployment, the term "crisis" signifies something much deeper: the inability to reproduce subjects and their families based on historically established ways and strategies they developed post-war. Particularly for middle-class social categories, as they were created through impressive economic development during the 1960s and were consolidated/expanded economically and symbolically in the post-dictatorship period, the specter of "social downgrading" (déclassement social) constitutes the quintessential symptom of the crisis. In this sense, we could argue that SYRIZA's rise to power and the invocation of a break with the neoliberal paradigm (permanent austerity, state withdrawal from the economy, welfare state restriction, labor flexibilization and market "opening" to competition) relates precisely to this crisis of social reproduction. We will attempt here to present the main stakes around these issues and to re-examine the potential fields of political intervention, fields that remain open, given the maintenance of the same methodology of dealing with the Greek crisis, as expressed through the "Memoranda of Understanding" (MoU) between Greece and its creditors. In this context, we will refer to the dominant strategies through which acting subjects historically tried to secure or even improve their social position, both at economic and symbolic level. At the same time, we must examine the role of state intervention in these fields during recent decades, a role which the "memorandum" policies radically reshape.