Περιβαλλοντική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η αξιολόγηση των αιτιών και επιπτώσεων της βασικής περιβαλλοντικής αρχής "ο ρυπαίνων πληρώνει"

Abstract

Η Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής κρίσης και μετριασμού των συνεπειών της εφαρμόζει μια σειρά πολιτικών με βασικό στόχο την προληπτική δράση και αποκατάσταση των καταστροφών του περιβάλλοντος. Οι πολιτικές αυτές στηρίζονται σε βασικές αρχές του περιβαλλοντικού δικαίου ανάμεσα στις οποίες είναι και η βασική αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Ωστόσο η υιοθέτηση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» δεν κατάφερε να συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη εφαρμογή των περιβαλλοντικών νομοθετικών πράξεων και κατ΄επέκταση στην εξασφάλιση ενός υψηλού βαθμού κάλυψης του περιβαλλοντικού κόστους από τους ρυπαντές. Η διαφορετική πρόσληψη της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» από τα κράτη μέλη ως ένα στοχοθετικό μέσο επίτευξης της βιώσιμης ανάπτυξης παρά μιας δεσμευτικής ρυθμιστικής αρχής που θα λειτουργούσε προληπτικά και αποκαταστατικά στις περιβαλλοντικές ζημιές, δημιούργησε ένα ανομοιόμορφο πλαίσιο απόδοσης της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό αντικείμενο της παρούσας εργασίας θα αποτελέσει η διερεύνηση των αιτιών, των παραγόντων και των παραμέτρων που έχουν οδηγήσει στην αναποτελεσματικότητα της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής αρχής ο «ρυπαίνων πληρώνει» μέσα από την διασύνδεσή της με το υφιστάμενο ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο. Επιπροσθέτως επιχειρείται μια συνολική αποτίμηση των αποτελεσμάτων της ελλιπούς εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ, προκειμένου να συμβάλει στην διαμόρφωση νέων πολιτικών και περιβαλλοντικών δράσεων είτε στην επικαιροποίηση μιας νέας στοχοθεσίας σε μια περίοδο όπου η αλλαγή πορείας της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής κρίνεται σκόπιμη από πολλούς μελετητές. Βασικό μεθοδολογικό εργαλείο της έρευνας θα αποτελέσουν οι περιπτωσιολογικές μελέτες (case studies) της Ελλάδας και της Ιταλίας υπό το πρίσμα της οδηγίας των βιομηχανικών εκπομπών (ΟΒΕ), με στόχο την καλύτερη ανάδειξη των σημαντικότερων αιτιών και παραγόντων που οδηγούν τα κράτη-μέλη στην μη υιοθέτηση και εφαρμογή της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας έως και σήμερα. Επιπροσθέτως σημαντική προθήκη προς ενίσχυση της μελέτης, θα αποτελέσει η αξιολόγηση του ρόλου της Ε.Επιτροπής προσφέροντας μια διαφορετική μεθοδολογική προσέγγιση στην αναζήτηση των αιτιών τόσο αναφορικά με τα κενά που παρουσιάζονται στην ενσωμάτωση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στην περιβαλλοντική νομοθεσία όσο και της απόκλισης που παρατηρείται από τους βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους της περιβαλλοντικής πολιτικής σε ενωσιακό επίπεδο. Ο ρόλος των νομικών εργαλείων με βασικό πυρήνα την αρχή ο «ρυπαίνων πληρώνει», κρίνεται εξίσου καθοριστικός ως προς την απόδοση της ενωσιακής πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο αυτό η αρχή ο «ρυπαίνων πληρώνει», συνδιαμορφώνει μαζί με τις υπόλοιπες περιβαλλοντικές αρχές της προφύλαξης και της πρόληψης ένα δεσμευτικό πλαίσιο για την δίκαιη κατανομή του περιβαλλοντικού κόστους στους ρυπαντές. Ωστόσο αναδείχτηκαν αρκετά μειονεκτήματα ως προς την δεσμευτική ισχύ της αρχής αλλά και ως προς την ορθή εφαρμογή της αναφορικά με τον ίσο επιμερισμό του περιβαλλοντικού κόστους, προϋποθέσεις που δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν με ακρίβεια στην πράξη. Η απόδοση της ισότιμης κατανομής του κόστους της περιβαλλοντικής ζημιάς ή της υποβάθμισης προσεγγίζεται υπό το πρίσμα ενός ευρύτερου εννοιολογικού πλαισίου χωρίς να εξειδικεύονται με σαφήνεια οι όροι και οι προϋποθέσεις αυτής, δημιουργώντας ένα ελαστικότερο πλαίσιο ως προς δεσμευτική της ισχύ. Συμπερασματικά η παρούσα εργασία τείνει να συνδέσει τις αιτίες της ανεπαρκούς εφαρμογής της ενωσιακής περιβαλλοντικής πολιτικής με τον τρόπο που η νομοθεσία αντιμετωπίζει τις αιτίες των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Οι διαπιστώσεις αυτές μπορούν να συνεισφέρουν στην υλοποίηση ενός προορατικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού που θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των νέων μεγάλων περιβαλλοντικών προκλήσεων αλλά και της πράσινης μετάβασης.The European Union, in the context of addressing the environmental crisis and mitigating its consequences, is implementing a series of policies with the main objective of preventive action and restoration of environmental disasters. These policies are based on key principles of environmental law, among them is the key environmental "the polluter pays" principle. However, the adoption of the "polluter pays" principle has not managed to contribute of more effective implementation of environmental legislation and, by extension, to ensuring a high degree of coverage of environmental costs by polluters. The different perception of the "polluter pays" principle by the Member States as a targeted means of achieving the sustainable development rather than a binding regulatory authority that would operate preventively and remedially in environmental damage, has created an uneven performance framework for European environmental policy. In this context, the subject of this thesis will be the analyze of the causes, factors and parameters that have led to the ineffectiveness of the european environmental the "polluter pays" principle through its interconnection with the existing european legislative framework. In addition, an overall assessment of the results of the incomplete implementation of the EU environmental policy is attempted, in order to contribute to the formulation of new policies and environmental actions either to the updating of a new target setting in a period where the change course of european environmental policy is considered by many scholars recommendable. The main methodological tool of the research will be the case studies of Greece and Italy in the light of the Industrial Emissions Directive (IED), with the view to better highlighting the most important causes and factors that lead Member States to not adopt and implement european environmental legislation to date. In addition, an important inclusion, to strengthen the study, will be the evaluation of the role of the European Commission, offering a different methodological approach in the search of the causes regarding the gaps in the transposition of the "polluter pays" principle in environmental legislation as well as the deviation observed from the short-term and long-term objectives of environmental policy at the EU level. The role of legal instruments with the “polluter pays” principle as their core, is considered equally crucial in terms of the performance of EU environmental protection policy. In this context, the “polluter pays” principle, together with the other environmental principles of precaution and prevention, forms a binding framework for the fair distribution of environmental costs among polluters. However, several disadvantages have emerged in terms of the principle’s binding force and its proper implementation with regard to the equal sharing of environmental costs, conditions that cannot be confirmed with precision in practice. The performance of the equitable distribution of the costs of environmental damage or degradation is approached in the light of a broader conceptual framework without clearly specifying its terms and conditions, creating a more flexible framework in terms of its binding force. In conclusion, this thesis tends to link the causes of the inadequate implementation of EU environmental policy with the way in which legislation addresses the causes of environmental problems. These findings can contribute to the implementation of a foresight environmental planning that will contribute to a more effective response to the new major environmental challenges and the green transition.