Η θεωρία λίγο πριν από τη θεωρία

Abstract

Ὅπως ἀσφαλῶς θὰ καταλάβατε, ὁ τίτλος ποὺ ἔδωσα στὴν ἀποψινὴ ἐπικοινωνία μας ἦταν μιὰ αὐθόρμητη, παιγνιώδης, ἴσως καὶ λίγο προκλητικὴ ἀπόκριση στὸν γενικὸ τίτλο τῶν σεμιναρίων αὐτῶν, ποὺ ἡ πατρότητά του, ὅπως πληροφορήθηκα, ἀνήκει στὸν Τάκη Καγιαλή: «Ἡ θεωρία μετὰ τὴ θεωρία». Ἦταν μᾶλλον ἕνας τρόπος (ὑπάρχουν περισσότεροι καὶ προσφορότεροι) νὰ ἐκφράσω τὴν κάπως ἄβολη καὶ ἀμήχανη θέση μου σ᾽ αὐτὸ τὸ γενικότερο σχῆμα καὶ νὰ σᾶς προϊδεάσω, στὴν καλύτερη περίπτωση, γιὰ τὴ στάση μου, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ συνοψιστεῖ στὴν ἀκόλουθη πρόταση: «τὸ τελευταῖο πράγμα ποὺ μ᾽ ἐνδιαφέρει εἶναι ἡ θεωρία τῆς λογοτεχνίας». Μαχητικὴ διατύπωση, ὁμολογουμένως, περισσότερο κατηγορηματικὴ ἀπ᾽ ὅ,τι ἁρμόζει στὴν περίσταση. Γιὰ μένα τὸν ἴδιο μιὰ τόσο δριμεία ἀπαξίωση εἶναι ἤδη ἀνατρεπτική, μιὰ καὶ ἔχω ἀφιερώσει ἀρκετὰ χρόνια τῆς ζωῆς μου μελετώντας θεωρητικὰ κείμενα καὶ ὑπερασπίζοντας τὴ νομιμότητα καὶ τὴ σημασία τοῦ κλάδου (ἢ τῆς μάθησης) ποὺ ὀνομάζεται (ἢ ὀνομαζόταν) θεωρία τῆς λογοτεχνίας. Ἐξακολουθῶ, βεβαίως, νὰ διαβάζω τέτοια «θεωρητικὰ» κείμενα καὶ νὰ διδάσκομαι, ὅσο μπορῶ, ἀπὸ αὐτά. Ἀλλὰ ἡ νομιμότητα, τὸ καθεστὼς καὶ κυρίως ἡ τροπὴ ποὺ πῆρε ἡ μάθηση ὡς αὐτόνομος διδακτικὸς κλάδος πιστεύω ὅτι δὲν μποροῦν πλέον νὰ ἀξιώνουν τὴν αὐτονόητη ὑποστήριξή μας. Δὲν θέλω σὲ καμιὰ περίπτωση νὰ ἐκτραπῶ σὲ ἀσκήσεις πνευματικῆς αὐτοβιογραφίας. Ἡ προσωπική μου ἐμπλοκὴ στὸ θέμα ἐλάχιστα ἐνδιαφέρει, ἂν ἐνδιαφέρει καθόλου˙ καὶ αὐτὸ ἀκόμη τὸ «ἐλάχιστα» ἰσχύει μόνο ἐὰν βρεθεῖ νὰ περιέχει στοιχεῖα συζητήσιμα στὰ σημερινά, ἐντελῶς διαφορετικά, συμφραζόμενα. Σὲ κάθε περίπτωση, προέχει νὰ δοῦμε –προέχει νὰ δῶ πρῶτος ἐγὼ– καταρχάς: σὲ ποιοὺς λόγους ὀφείλεται ἡ ἀρνητικὴ αὐτὴ στάση, καὶ κατόπιν: ἐὰν οἱ λόγοι αὐτοί, ἢ κάποιοι ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς λόγους, μπορεῖ ἢ πρέπει νὰ γίνουν ἀντικείμενο συζήτησης καὶ προβληματισμοῦ.As you will surely understand, the title I gave to our evening communication was a spontaneous, playful, perhaps even somewhat provocative response to the general title of these seminars, whose paternity, as I was informed, belongs to Takis Kagiális: "Theory after theory." It was rather a way (there are more and more appropriate ones) to express my somewhat uncomfortable and awkward position in this broader scheme and to forewarn you, at best, about my stance, which can be summarized in the following proposition: "the last thing that interests me is literary theory." A militant formulation, admittedly, more categorical than what befits the occasion. For myself, such a sharp dismissal is already subversive, since I have devoted quite a few years of my life studying theoretical texts and defending the legitimacy and significance of the field (or discipline) that is called (or was called) literary theory. I continue, of course, to read such "theoretical" texts and to learn, as much as I can, from them. But the legitimacy, the status and especially the direction that the discipline took as an autonomous academic field, I believe, can no longer claim our self-evident support. I do not want in any case to digress into exercises of intellectual autobiography. My personal involvement in the subject interests very little, if at all; and even this "very little" applies only if it happens to contain elements worth discussing in today's entirely different contexts. In any case, it is important to see—it is important for me to see first—primarily: to what reasons this negative stance is owed, and subsequently: whether these reasons, or some of these reasons, can or should become the subject of discussion and reflection.