Υπολειμματικοποίηση ή απο-εμπορευματοποίηση: μία διερεύνηση της μετασχηματιστικής δυνατότητας των εγχειρημάτων της αλληλέγγυας οικονομίας στην δίκαιη ενεργειακή μετάβαση

Abstract

H παρούσα μελέτη διερευνά την μετασχηματιστική δυνατότητα των ενεργειακών κοινοτήτων (ΕΚ) στην Ελλάδα ως δυνάμει φορείς ενεργειακής δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Μέσα από μία συγκριτική μελέτη περίπτωσης μίας από τα κάτω και μίας από τα πάνω εκκινούμενης ΕΚ, σκιαγραφούνται οι σχέσεις, αλληλεπιδράσεις, και αλληλεξαρτήσεις που καθορίζουν την επιτέλεση της ενεργειακής δικαιοσύνης και ιδιότητας του πολίτη εντός του τοπικού και δομικού συγκείμενου. Αξιοποιώντας μία θεμελιωμένη στα δεδομένα, κονστρουκτουβιστική μεθοδολογία μέσω ποιοτικών συνεντεύξεων και ανάλυσης εγγράφων, αναδεικνύονται οι λανθάνουσες παραδοχές στους λόγους και τις πρακτικές των ΕΚ και οι αντιφάσεις των εγχειρημάτων ανάμεσα σε εμπορευματοποίηση και κοινοτικοποίηση, καθολικότητα και υπολειμματική αναδιανομή, τοποθετώντας τα στο ευρύτερο συγκείμενο της δίκαιης ενεργειακής μετάβασης. Κεντρικό εύρημα είναι η αντιφατική φύση των ΕΚ καθώς παρουσιάζουν ταυτόχρονα τάσεις αφομοίωσης και αντίστασης στην κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη κυβερνησιμότητα. Αποφεύγοντας δυιστικές τάσεις αντιμετώπισής τους, οι ΕΚ τοποθετούνται μέσα στην διττή αντιφατική δομή του καπιταλιστικού κράτους (οικο-)ευημερίας αναδεικνύοντας τες τόσο ως δυνάμει φορείς εκδημοκρατισμού και δικαιοσύνης όσο και εργαλεία αφομοίωσης και εμπορευματοποίησης. Από τη μία οι τάσεις εργαλειοποίησης και αφομοίωσης οριοθετούν τη μετασχηματιστική δυνατότητα των ΕΚ μέσω των νεοφιλελεύθερων αγοραιο-κεντρικών λογικών και των πρακτικών υπολειμματικής αναδιανομής περιορίζοντας την επίτευξη ενεργειακής δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Από την άλλη, η ύπαρξη των ΕΚ ανοίγει τον χώρο για την πολιτικοποίηση της ενέργειας προ-εικονίζοντας κοινοτιστικές πρακτικές με βάση την αλληλέγγυα διαχείριση και την καθολική πρόσβαση. Η μελέτη συνεισφέρει στην αναδυόμενη βιβλιογραφία που εξετάζει την ενεργειακή μετάβαση ως εγγενώς κοινωνικο-πολιτική διαδικασία συναρτήσει σχέσεων εξουσίας και ευρύτερων μεταβολών στις διαδικασίες συσσώρευσης και αναδιανομής ευημερίας.This study explores the transformative capacity of energy communities (ECs) in Greece as potential agents of energy justice and democracy. Through a comparative analysis of top-down and bottom-up ECs, the study elucidates the relationships, interactions and interdependencies that determine how energy citizenship and justice are mobilized and actualized within a local and structural context. Utilizing a constructivist grounded qualitative methodology through interviews and document analysis, the study reveals the taken-for-granted assumptions within the discourses and practices of the ECs and explores the contradictions between commodification and communing, residual and universal redistribution, politicization and technocratic governance. Through this historicized and contextualized approach, the ECs are highlighted as contradictory spaces of contestation showcasing both cooptation and resistance to neoliberal governmentality. Going beyond dualistic tendencies, the ECs are situated within the dualistic and contradictory structure of the eco-welfare state highlighting their potentiality as both justice and democratization agents and instruments of cooptation and commodification. On the one hand, the instrumentalization and cooptation tendencies limit their transformative potential by constructing entrepreneurial subjectivities and imposing residual philanthropic redistribution. On the other hand, the existence of the initiatives opens up new spaces of contestation in which prefigurative imaginaries of energy as a commons are constructed. The study contributes to the emerging critical literature highlighting the just energy transition as an inherently socio-political process embedded in incumbent power relations and shifting accumulation processes and welfare (re-)distribution structures.