Ψηφιακές μαζικές παρακολουθήσεις σε δημοκρατικά και αυταρχικά κράτη

Abstract

Οι μαζικές παρακολουθήσεις δεν αποτελουν νέο φαινόμενο, οι ψηφιακές τεχνολογίες όμως, έχουν ενισχύσει τις δυνατότητές τους και έχουν μετασχηματίσει τις μεθόδους τους. Τα αυταρχικά καθεστώτα είναι αυτά που κατηγορούνται για την αδιάκριτη μαζική παρακολούθηση των πολιτών τους. Ωστόσο, όπως αποδεικνύουν οι αποκαλύψεις του Snowden, και τα δημοκρατικά κράτη έχουν επανειλημμένα εμπλακεί σε μαζική επιτήρηση του πληθυσμού τους. Η εθνική ασφάλεια, το δημόσιο συμφέρον, ο εντοπισμός και η πρόληψη του εγκλήματος συχνά αναφέρονται ως πρόσχημα για τη συνεχή παρακολούθηση των πολιτών. Ανεξάρτητα από το πολιτικό σύστημα, οι κυβερνήσεις επιδιώκουν τη διατήρηση το status quo και, επομένως, οποιαδήποτε πρόκληση στα συμφέροντα των οικονομικών και πολιτικών ελίτ πρέπει να ελέγχεται και να περιορίζεται. Η παρακολούθηση εξυπηρετεί αυτόν ακριβώς το σκοπό, επιτρέποντας στα κράτη να διαμορφώνουν, να προβλέπουν και να προλαμβάνουν «ανεπιθύμητες» ενέργειες, πεποιθήσεις και συμπεριφορές. Επιπλέον, η συνεργασία ανάμεσα στις κυβερνήσεις, αλλά και μεταξύ των κυβερνήσεων και του ιδιωτικού τομέα, έχει επιδεινώσει τις συνέπειες της διαδικτυακής παρακολούθησης: από την παραβίαση θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων και την ενίσχυση των κοινωνικών ανισοτήτων, μέχρι την παρέμβαση στην ανθρώπινη αυτονομία. Οι πολίτες με τη σειρά τους, καταλήγουν να είναι ταυτόχρονα οι στόχοι των ψηφιακών μαζικών παρακολουθήσεων, αλλά και συμμέτοχοι σε αυτές, καθώς είναι οι ίδιοι που παράγουν και τροφοδοτούν με τα προσωπικά τους δεδομένα τις εταιρείες τηλεπικοινωνιών και διαδικτύου. Αν και ο ρόλος τους είναι περισσότερο ασυνείδητος και παθητικός, μπορούν να ενδυναμωθούν μέσω πρακτικών «αντι-παρακολούθησης», εφόσον κατανοήσουν τις τεχνολογικές και κοινωνικοπολιτικές πτυχές των ψηφιακών μαζικών παρακολουθήσεων.

Mass surveillance of citizens is not a new phenomenon, yet digital technologies have expanded its capacities and transformed its methods. Authoritarian states are often associated with the indiscriminate mass surveillance of their own citizens. Nonetheless, as the Snowden revelations proved, democracies have repeatedly engaged in mass surveillance of their population as well. National security, public safety and crime detection and prevention are usually mentioned as a pretext to justify constant monitoring. Regardless of the political system, governments seek to maintain the status quo and hence, any challenge to the interests of economic and political elites must be controlled. Surveillance serves this purpose, by allowing states to shape, predict and prevent “unwanted” actions, beliefs and behaviors. In addition, the collaboration between governments but also between governments and the private sector have exacerbated the consequences of online monitoring: from the violation of fundamental human rights and the enhancement of social inequalities, to the invasion of freedom and human agency. Citizens are apparently the targets of online mass surveillance, but they also play a participatory role in it, by generating and handing over their personal data to telecommunications and internet companies. Even though their role is rather unconscious and passive, they can rectify their power through counter-surveillance practices, once they understand the technological and socio-political aspects of digital mass surveillance.