Η έννοια της ηγεμονίας στο έργο του Αντόνιο Γκράμσι

Abstract

Ο Ιταλός πολιτικός και επαναστάτης Αντόνιο Γκράμσι συνέβαλε στην μαρξιστική βιβλιογραφία μέσα από τα κείμενά του σχετικά με τη διττή φύση του κράτους και τον ρόλο του ιδεολογικού εποικοδομήματος, εντός του οποίου διεξάγεται η πάλη για την ηγεμονία μεταξύ αντίπαλων τάξεων. Ο όρος «ηγεμονία», που υπήρχε ήδη στα έργα των Μακιαβέλλι και Λένιν, αναδείχθηκε από τον Γκράμσι ως βασική έννοια στα Τετράδια της Φυλακής του, ένα σύνολο κειμένων που συνέταξε ενόσω παρέμενε φυλακισμένος. Ο Robert W. Cox χρησιμοποίησε τους γκραμσιανούς όρους και τους προσάρμοσε αναλόγως ούτως ώστε να εξηγήσει τις βασικές αρχές που διέπουν τη παγκόσμια τάξη, δημιουργώντας ένα ολόκληρο μεταθετικιστικό θεωρητικό ρεύμα στη θεωρία των Διεθνών Σχέσεων, τον νεογκραμσιανισμό, που εντάσσεται στην Κριτική θεωρία. Ανατρέχοντας τόσο στα πρωτότυπα έργα των δύο συγγραφέων, όσο και σε δευτερογενείς βιβλιογραφικές αναφορές, η παρούσα εργασία στοχεύει στην κατανόηση των βασικών εννοιών που αφορούν την σύνθεση της έννοιας της «ηγεμονίας», τόσο εντός του κλασικού γκραμσιανού της πλαισίου, όσο και στο πλαίσιο που την έθεσε ο Robert W. Cox και οι νεογκραμσιανοί. Τέλος, μέσω και της παράθεσης των κριτικών τους, οι δύο θεωρίες ελέγχονται όσον αφορά τυχόν αντιφάσεις ή παραλείψεις, και αποτιμάται η θεωρητική τους συμβολή με τρόπο που να υποδεικνύει ότι δεν είναι θεωρίες περιθωριακές ή παρωχημένες.Antonio Gramsci, an Italian politician and revolutionary, has contributed to Marxist literature through his work about the dual nature of the State and the role of the ideological superstructure, in which the struggle for hegemony between rival classes is held. The term ‘hegemony’, already mentioned in the works of Machiavelli and Lenin, has been designated as a main concept in his Prison Notebooks, a body of texts written while he remained incarcerated. Robert W. Cox adopted Gramscian terms and adapted them accordingly, so that he could explain the main principles that shape world order by creating a new post-positivist theoretical movement in International Relations theory, neo-Gramscianism, a part of the wider Critical theory. This paper aims at understanding the basic notions regarding the formation of the concept of ‘hegemony’, both as defined within the classical Gramscian framework, and as described in the framework put by Robert W. Cox and the neo-Gramscians, by referring to the original work of these writers, as well as to secondary bibliographical sources. Lastly, through the consideration of some critical views, both theories are being under review about possible contradictions or omissions, and their theoretical contribution is being examined in a way that demonstrates they are not marginal or obsolete theories.