Θαλάσσιοκτηματολόγιο ως εργαλείο θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού: θεωρία και πρακτικές εφαρμογές

Abstract

Είναι γνωστό πως το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη μας αποτελείται από το υγρό στοιχείο. Εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα τόσο στην επιφάνεια όσο και κάτω από αυτή, επηρεάζοντας τόσο την ανθρώπινη όσο και τη θαλάσσια ζωή. Ωστόσο, μόλις τις τελευταίες δεκαετίες ξεκίνησαν να γίνονται συντονισμένες προσπάθειες ως προς τη θεσμοθέτηση και χωροθέτηση θαλασσίων ζωνών, οι οποίες θα θέσουν σ’ ένα πλαίσιο τις ανθρώπινες δραστηριότητες σχετιζόμενες με το υγρό στοιχείο. Ιδιαίτερα στην Ευρώπη, μόλις από το 2014 εκκίνησαν οι προσπάθειες για δημιουργία μιας κοινής πολιτικής, ακολουθώντας την οδηγία 2014/89/ΕΕ προς την κατεύθυνση της χάραξης ενός ενιαίου Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (εφεξής ΘΧΣ). Στην Ελλάδα, η οποία διαθέτει πανευρωπαϊκά την μεγαλύτερη ακτογραμμή, οι πρώτες προσπάθειες για την δημιουργία ΘΧΣ ξεκίνησαν μόλις το 2018 με τον νόμο 4546/2018 όπως αυτός τροποποιήθηκε αργότερα από τον νόμο 4769/2020. Βέβαια ο ΘΧΣ επεκτείνεται και σε περισσότερες δραστηριότητες όπως οι υδατοκαλλιέργειες, τα υπεράκτια αιολικά πάρκα, τα υδατοδρόμια και οι μαρίνες. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διατυπωθεί ο ορισμός για τον ΘΧΣ. Ως Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός, νοείται η διαδικασία με την οποία αναλύονται και οργανώνονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες στο θαλάσσιο και παράκτιο χώρο προκειμένου να επιτευχθεί η σύνθεση κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών στόχων. Αποτελεί διατομεακό μέσο πολιτικής που προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη στο θαλάσσιο χώρο και τις παράκτιες ζώνες, επιδιώκοντας την αρμονική συνύπαρξη των δραστηριοτήτων και χρήσεων, εφαρμόζοντας μία προσέγγιση που βασίζεται σε αρχές της αειφορίας. Η θέσπιση ενός εθνικού ΘΧΣ είναι συνδεδεμένη έως ένα βαθμό με την θέσπιση ΑΟΖ. Όπως είναι γνωστό, η προαναφερθείσα ενέργεια αποτελεί ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς υπάρχουν αντικρουόμενα εθνικά συμφέροντα και γεωπολιτικές εντάσεις. Ωστόσο, η συνολική διαχείριση του θαλάσσιου χώρου με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη επιβάλλει την ανάπτυξη ενός νέου θεσμού, του Θαλάσσιου Κτηματολογίου (ΘΚ), με στόχο τη μοντελοποίηση και την διαχείριση της «πέρα από την ακτή» (off shore) περιοχής. Μέσω του ΘΚ μπορεί να επιτευχθεί η χωροθέτηση και ο προσδιορισμός των δικαιωμάτων, των περιορισμών και των περιοχών αρμοδιότητας στη θάλασσα. Έτσι, το Θαλάσσιο Κτηματολόγιο ως εργαλείο Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, θα μπορέσει να λειτουργήσει ως καταλύτης που θα ρυθμίσει και θα επιταχύνει την βιώσιμη ανάπτυξη στους συγκεκριμένους και όχι μόνο τομείς. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στο κομμάτι της πράσινης μετάβασης στους τομείς την ενέργειας και της βιώσιμης ανάπτυξης, τομείς που ο ρόλος τους υπερτονίστηκε τόσο με την πανδημία COVID-19, όσο και με την κρίση στις σχέσεις Δύσης και Ρωσίας. H συγκεκριμένη μεταπτυχιακή εργασία πραγματεύεται δύο μεγάλα και σημαντικά θέματα, τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ) και το Θαλάσσιο Κτηματολόγιο (ΘΚ). Έτσι στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην σημαντικότητα του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού (ΘΧΣ), αλλά και στα βήματα που έχουν γίνει ως προς τη θέσπισή του. Επίσης παρουσιάζονται οι βασικές έννοιες των όρων Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός και θαλάσσιο Κτηματολόγιο καθώς επίσης θα παραθέσουμε τις χώρες που ήταν πρωτοπόροι στον σχεδιασμό και την εφαρμογή αυτών των εννοιών. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια αναφορά στα οφέλη των θαλάσσιων δραστηριοτήτων στη χώρα μας με όλες τους τις παραμέτρους. Στο τρίτο κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό στην Ελλάδα, την παρούσα κατάσταση, την αλληλεπίδραση στεριάς θάλασσας, το νομικό πλαίσιο που υπάρχει αλλά και τους λόγους που θεωρούμε ότι κρίνεται αναγκαίο να εφαρμόζεται στη χώρα μας. Έπειτα, στο τέταρτο κεφάλαιο θα παρουσιαστεί η έννοια του Θαλάσσιου Κτηματολογίου ως εργαλείου για την διευκόλυνση του σχεδιασμού παραθέτοντας τεχνικές και παραδείγματα άλλων χωρών. Ακολουθεί το πέμπτο κεφάλαιο στο οποίο αναλύουμε τόσο την εφαρμογή του Θαλάσσιου κτηματολογίου όσο και τον τρόπο της συλλογής δεδομένων για την ορθή χρήση του πρωταρχικά σε χώρες του εξωτερικού και κατόπιν στην Ελλάδα. Στο έκτο κεφάλαιο παραθέτουμε πληροφορίες για την περιοχή μελέτης που είναι η Κρήτη. Πληροφορίες που αφορούν στη γεωμορφολογική κατανομή της αλλά και στον τρόπο που θα μπορούσε το θαλάσσιο κτηματολόγιο να χρησιμέψει στους κατοίκους της τόσο στην οικονομία όσο και ως προς τη σωστή διαχείριση των πόρων της για ένα βιώσιμο περιβάλλον. Κλείνουμε με το έβδομο κεφάλαιο στο οποίο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από τη μελέτη και επίσης αναλύονται προτάσεις για μελλοντικές βελτιωτικές κινήσεις κυρίως για τον Ελλαδικό χώρο.It is well known that the majority of our planet is consists of the liquid element. Hundreds, if not thousands of activities take place both on the surface and below it, affecting both human and marine life. However, only in the last few decades have coordinated efforts begun to establish and designate marine zones, which will regulate human activities related to the liquid element. Especially in Europe, efforts to create a common policy started in 2014, following Directive 2014/89/EU towards the establishment of a unified Maritime Spatial Planning (hereinafter MSP). In Greece, which has the largest coastline in Europe, the first efforts to create a MSP began in 2018 with Law 4546/2018, later amended by Law 4769/2020. The MSP is expanding to include more activities such as aquaculture, offshore wind farms, waterways, and marinas. At this point, the definition of MSP should be formulated. Sea Spatial Planning is understood as the process by which human activities in the marine and coastal areas are analyzed and organized in order to achieve the integration of social, economic, environmental, and cultural objectives. It is a cross-sectoral policy tool that promotes sustainable development in marine and coastal areas, seeking harmonious coexistence of activities and uses, applying an approach based on sustainability principles. The establishment of a national Maritime Spatial Plan (MSP) is to some extent connected with the establishment of an Exclusive Economic Zone (EEZ). As is well known, the aforementioned action poses an intractable problem for the Eastern Mediterranean region, as conflicting national interests and geopolitical tensions exist. However, the overall management of the marine area for sustainable development necessitates the development of a new institution, the Maritime Cadastre (MC), aiming at modelling and managing the "offshore" area. Through the MC, spatial planning and the determination of rights, limitations and areas of jurisdiction in the sea can be achieved. Thus, the Maritime Cadastre as a tool for Maritime Spatial Planning, will be able to operate as a catalyst that will regulate and accelerate sustainable development in specific and not only areas. Special emphasis is given to the green transition in the fields of energy and sustainable development, areas whose role has been highlighted both by the COVID-19 pandemic and the crisis in Western-Russian relations. This particular master's thesis deals with two major and important issues, Marine Spatial Planning (MSP) and Marine Cadastre. Therefore, the first chapter refers to the importance of marine spatial planning (MSP), as well as the steps that have been taken towards its establishment. The basic concepts of Marine Spatial Planning and Marine Cadastre are also presented, as well as the countries that have been pioneers in the design and implementation of these concepts. The second chapter focuses on the benefits of marine activities in our country with all their parameters. In the third chapter, we will present the maritime spatial planning in Greece, the current situation, the land-sea interaction, the existing legal framework, and the reasons why we believe it is necessary to be implemented in our country. Then, in the fourth chapter, the concept of Maritime Cadastre will be introduced as a tool to facilitate planning, citing techniques and examples from other countries. The fifth chapter analyzes both the implementation of the Maritime Cadastre and the data collection methods for its proper use primarily in foreign countries and then in Greece. In the sixth chapter, we provide information about the study area, which is Crete. Information regarding its geomorphological distribution and how the maritime cadastre could benefit its residents in terms of economy and resource management for a sustainable environment. We conclude with the seventh chapter, which presents the conclusions of the study and also discusses future improvement proposals, mainly as far as the Greek territory is concerned.