Η γερμανική ενοποίηση στο β΄ ήμισυ του 19ου αιώνα και η Υψηλή Στρατηγική του Όττο φον Μπίσμαρκ

Abstract

Η γερμανική ενοποίηση του 19ου αιώνα ήταν το απότοκο μιας αρμονικής και ορθολογικής σύζευξης πολιτικών σκοπών και μέσων, στο πλαίσιο μιας μεγαλεπήβολης, αλλά εφικτής όπως απεδείχθη Υψηλής Στρατηγικής. Η ιστορική δικαιοσύνη επιτάσσει την απόδοση της ευόδωσης αυτού του κεφαλαιώδους εγχειρήματος αποκλειστικά στον Όττο φον Μπίσμαρκ, εμπνευστή, άλλωστε, του χαρακτηρισμού της πολιτικής ως της «τέχνης του εφικτού». Το πολιτικό εκτόπισμά του χρίστηκε καταλυτικό για τη θεμελίωση ενός ενιαίου γερμανικού κράτους στην καρδιά της Ευρώπης, αλλά και την εδραίωση της γερμανικής σφαίρας επιρροής σε αυτή. Οι συσχετισμοί δυνάμεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο υπέστησαν αλυσιδωτές δονήσεις, προλειαίνοντας το έδαφος, σύμφωνα με μεγάλη μερίδα της βιβλιογραφίας, για τις κοσμογονικές συγκρούσεις του πρώτου ημίσεος του 20ου αιώνα. Αυτόχρημα, συγγραφικές απόπειρες που εστιάζουν στη γερμανική ενοποίηση υπό τη λυσιτελή καθοδήγηση του Μπίσμαρκ, παράγουν ενισχυμένα ερευνητικά ερεθίσματα. Η φιλοδοξία της ικανοποίησης των τελευταίων στοιχειοθετεί και τον σκοπό της παρούσας διατριβής, η οποία επιχειρεί να ανιχνεύσει ιστορικά τη γερμανική ενοποίηση του 19ου αιώνα και να αξιολογήσει τις στρατηγικές επιλογές του Μπίσμαρκ πριν και μετά την τελεσφόρησή της. Μεθοδολογικά, ο παραπάνω σκοπός εξυπηρετείται από το αξιόπιστο εργαλείο της ιστορίας, αλλά και το τριγωνικό θεωρητικό έρεισμα εθνικισμός πολιτικός ρεαλισμός-ισχύς που έδρασε συνδυαστικά στη στρατηγική σκέψη του Μπίσμαρκ. Η αρτιότερη εξέλιξη του πονήματος υπαγόρευσε την ιστορική σκιαγράφηση και της κρίσιμης περιόδου που προηγήθηκε της γερμανικής ενοποίησης, καθόσον οι πολιτικές ζυμώσεις που έλαβαν χώρα τότε επηρέασαν τη μετέπειτα γερμανική Υψηλή Στρατηγική. Ακολούθως και μετά την ανάλυσή της, η τελευταία αποτιμάται με τη βοήθεια πέντε μεθοδολογικών κριτηρίων αξιολόγησης. Η ειδοποιός διαφορά της Υψηλής Στρατηγικής του Μπίσμαρκ πριν και μετά τη γερμανική ενοποίηση είναι διττή και αλληλένδετη, καθόσον η διαφορετική 8 στρατηγική στόχευση, καθόρισε και ανάλογη προτεραιοποίηση στα μέσα εξυπηρέτησής της. Την πρωθύστερη της ενοποίησης περίοδο, όταν ο Μπίσμαρκ διατελούσε Πρωθυπουργός της Πρωσσίας, ο πρωταρχικός στόχος ήταν η ένωση των γερμανικών κρατιδίων υπό την πρωσσική κυριαρχία. Αυτό, προϋποθέτοντας εδαφική επέκταση και αποκλεισμό της συνδιεκδικήτριας Αυστρίας επέβαλε, ελέω «αίματος και σιδήρου», τη δραστικότητα των πρωσσικών όπλων. Η ποιοτική ανωτερότητα των στρατιών του Μόλτκε και το πρωσσικό αποθεματικό ισχύος και πλούτου μεταφράστηκαν σε καθηλωτικές ήττες των αντιπάλων του. Παράλληλα, ο στρατιωτικός βραχίονας της Υψηλής Στρατηγικής πλαισιώθηκε από διπλωματικές νομιμοποιητικές δεξιότητες και ραδιουργίες του Μπίσμαρκ, που μόνο κολάσιμες δεν λογίζονται για την ανόθευτη Realpolitik που καθιέρωσε. Μετά τη γερμανική ενοποίηση ο Γερμανός Καγκελάριος Μπίσμαρκ οριοθέτησε τις στρατηγικές επιδιώξεις στη διαφύλαξη της ειρήνης και τη διατήρηση-ενίσχυση των κεκτημένων και όχι σε μαξιμαλιστικές στοχεύσεις, στις οποίες ελλόχευε ο κίνδυνος της αποδιαρθρωτικής στρατηγικής υπερεξάπλωσης. Αναμενόμενα, η στρατηγική πρωτοκαθεδρία μεταλαμπαδεύτηκε από τον στρατό στη διπλωματία και σε ένα ιδανικά εκτελεσμένο «διαίρει και βασίλευε». Το περίτεχνο, όσο και δαιδαλώδες σύστημα συμμαχιών που εμπνεύστηκε ο Μπίσμαρκ εμπόδιζε τη συσπείρωση των δυνητικών αντιπάλων της Γερμανίας και ταυτόχρονα περιόριζε τη δράση των εταίρων της. Αυτή ακριβώς την πολυπλοκότητα και την αδυναμία διαχείρισης ανέδειξε το δυσαναπλήρωτο κενό του, μετά την πολιτική παύση του. Αιρετικά, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι αυτή ήταν η πιο βαρύνουσα πολιτική αβελτηρία του. Παρότι, ουσιαστικά αυτός παρέσχε στη χώρα του τη «δική της θέση στον ήλιο», μεταβίβασε στους διαδόχους του ένα μη αφομοιώσιμο μεγαλείο.The unification of Germany in the 19th century resulted from a harmonious and rational alignment of political objectives and means, executed within the framework of an ultimately achievable Grand Strategy. From the perspective of historical justice, the success of this monumental undertaking should be credited solely to Otto von Bismarck, who famously described politics as the “art of the possible”. His political influence served as a catalyst for the establishment of a unified German state in the heart of Europe and the consolidation of Germany's sphere of influence in the region. This shift disrupted the balance of power on the European continent, triggering a chain reaction that, as much of the literature suggests, laid the groundwork for the transformative conflicts of the first half of the 20th century. Scholarly works focusing on German unification under Bismarck's effective leadership inherently provide opportunities for further research. This dissertation aims to address such opportunities by exploring the historical trajectory of Germany’s unification in the 19th century and evaluating Bismarck's strategic choices both before and after its completion. Methodologically, the above purpose is served by the rigorous application of historical analysis, supported by the triangular theoretical framework of nationalism, political realism, and power, which together shaped Bismarck's strategic thinking. To facilitate a more comprehensive exploration of the topic, the thesis begins with a historical overview of the critical period preceding German unification, as the political ferment of that time significantly influenced the subsequent German Grand Strategy. This strategy is then analyzed and evaluated based on five methodological criteria. The fundamental difference between Bismarck's Grand Strategy before and 10 after German unification is twofold yet interconnected: differing strategic goals dictated a corresponding prioritization of the means employed to achieve them. In the early period of unification, when Bismarck served as Prime Minister of Prussia, the primary goal was the unification of the German states under Prussian rule. Achieving this objective required territorial expansion and the strategic marginalization of Austria, necessitating the effectiveness of Prussian arms through “blood and iron”. The qualitative superiority of Moltke's armies, paired with Prussia's reserves of power and wealth, translated into decisive victories over its adversaries. At the same time, the military arm of the Grand Strategy was complemented by Bismarck's diplomatic finesse and strategic intrigues, which can hardly be condemned, given the unadulterated Realpolitik he established. Following German unification, Chancellor Bismarck recalibrated his strategic objectives towards the preservation of peace and the reinforcement of the existing order, rather than pursuing maximalist goals that could potentially lead to destabilizing over-expansion. Predictably, strategic primacy was transferred from the military to diplomacy and to an ideal implementation of a “divide and rule” approach. The intricate system of alliances crafted by Bismarck effectively prevented Germany's potential adversaries from rallying and, at the same time, limited the actions of its partners. Yet, this very complexity—and the mismanagement of it in his absence— highlighted the leadership vacuum created by his political cessation. Ironically, it might be argued that this represented his most significant political shortcoming. While he effectively secured for his country its “place in the sun,” he left behind an unassimilable legacy for his successors to grapple with.