Λαϊκισμός και συναίσθημα: η ρητορική των λαϊκιστών Ευρωπαίων ηγετών της άκρας αριστεράς και άκρας δεξιάς

Abstract

Η χρήση συναισθημάτων στη ρητορική των ακροδεξιών και ακροαριστερών λαϊκιστών ηγετών αποκαλύπτει τα θεμέλια των πολιτικών τους και τη σημαντική σχέση μεταξύ των συναισθημάτων και της κινητοποίησης των υποστηρικτών τους. Θέμα μελέτης της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτέλεσε ο συσχετισμός μεταξύ του λαϊκισμού και του συναισθήματος. Συγκεκριμένα διερευνήθηκαν, με ποιοτικό ερευνητικό σχεδιασμό, οι λαϊκιστικές εκκλήσεις ακροαριστερών και ακροδεξιών ηγετών της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Κροατίας, της Γερμανίας και της Κύπρου, προκειμένου να εντοπιστούν τα θετικά (χαρά και υπερηφάνεια, ελπίδα και νοσταλγία) και αρνητικά (φόβος και ανασφάλεια, μίσος, θυμός και αγανάκτηση) συναισθήματα και να μελετηθούν συγκριτικά στη ρητορική των λαϊκιστών ηγετών. Διενεργήθηκε θεματική ανάλυση περιεχομένου σε αρχεία (ομιλίες, συνεντεύξεις, δηλώσεις και αναρτήσεις σε προσωπικές ιστοσελίδες και blogs, καθώς και σε προσωπικούς λογαριασμούς Facebook) επίσημης και ανεπίσημης πολιτικής επικοινωνίας των λαϊκιστών ηγετών των δύο πολιτικών άκρων των χωρών και ακολούθησε ποσοτικοποιημένη απεικόνιση των συνολικών ευρημάτων για την απόδοση μίας πιο ενισχυμένης εικόνας. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης κατέδειξαν πως αμφότερα τα δύο πολιτικά άκρα χρησιμοποιούν συναισθηματικές στρατηγικές για την κινητοποίηση των υποστηρικτών τους. Μάλιστα φαίνεται ότι τα αρνητικά συναισθήματα, στα οποία ο θυμός κυριαρχεί, συνολικά, υπερτερούν σε σχέση με τα θετικά συναισθήματα στα οποία καταγράφει μεγαλύτερο ποσοστό η χαρά και υπερηφάνεια. Στην Ιταλία το συναίσθημα της υπερηφάνειας και της χαράς στις αφηγήσεις της ακροδεξιάς κατέχει κεντρική θέση από τα θετικά συναισθήματα, ενώ από τα αρνητικά υπερτερεί ο θυμός της ακροαριστεράς. Στη Γαλλία ο θυμός της ακροαριστεράς αποδίδει τη μεγαλύτερη ένδειξη μεταξύ όλων των συναισθηματικών καταστάσεων των δύο πολιτικών άκρων και ακολουθεί ο φόβος και η ανασφάλεια που εντοπίζεται στη ρητορική και των δύο λαϊκιστών ηγετών της χώρας. Οι αρνητικές συναισθηματικές εκκλήσεις των δύο πολιτικών άκρων είναι κυρίαρχες στη Γερμανία, με επικρατέστερο τον θυμό, ενώ αντίθετα στο αφήγημα των δύο πολιτικών άκρων της Κροατίας κυριαρχούν, με έντονη διαφορά από τις αρνητικές, οι θετικές. Τέλος, στην Κύπρο εντοπίζονται τόσο αρνητικές όσο και θετικές συναισθηματικές εκκλήσεις στις αφηγήσεις του ακροδεξιού και ακροαριστερού ηγέτη, με την ακροαριστερά να καταγράφει αρκετά υψηλότερο ποσοστό αγανάκτησης και την ακροδεξιά το υψηλότερο ποσοστό εκκλήσεων μίσους μεταξύ όλων των ακροδεξιών ηγετών στη ρητορική των οποίων εντοπίζεται. Διαμορφώνονται, επίσης, κοινά μοτίβα τόσο αρνητικών όσο και θετικών εκκλήσεων στη ρητορική των λαϊκιστών ηγετών. Η ρητορική όλων των ηγετών των δύο πολιτικών άκρων διαμορφώνεται με κοινό συναισθηματικό κωδικό κινητοποίησης την αγανάκτηση και τον θυμό, αποτυπώνοντας διαφορετική θεματολογία στο κάθε πολιτικό άκρο. Το μίσος εργαλειοποιείται μόνο από τις ακροδεξιές αφηγήσεις εκ των οποίων η ένδειξη στη ρητορική του ακροδεξιού ηγέτη της Κύπρου υπερτερεί, ενώ η ακροδεξιά της Κροατίας διαφοροποιείται ως προς αυτό καθώς δεν εντοπίζεται στις αφηγήσεις της. Οι αφηγήσεις των ακροδεξιών ηγετών της Ιταλίας και των ηγετών των δύο πολιτικών άκρων της Κροατίας, ανίχνευσαν κυρίως θετικά συναισθήματα, σε αντίθεση με τις αφηγήσεις των υπόλοιπων ηγετών. Στη ρητορική της ακροδεξιάς, γενικά, κυριαρχούν τα αρνητικά συναισθήματα ενώ από τα θετικά ξεχωρίζει η χαρά και υπερηφάνεια. Από την άλλη πλευρά στις αφηγήσεις των ηγετών της ακροαριστεράς υπερτερούν οι αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις και τη μεγαλύτερη ένταση καταγράφει ο θυμός. Η χρήση, ωστόσο, του είδους των συναισθημάτων φάνηκε να εξαρτάται, επίσης, και από τη θέση εξουσίας, καθώς η ακροδεξιά της Ιταλίας και Κροατίας αλλά και η ακροαριστερά της Κροατίας, που κατέχουν κυβερνητική και θεσμική θέση, επικεντρώνονται περισσότερο σε θετικά συναισθήματα. Στο πλαίσιο αυτό η ρητορική των δύο πολιτικών της άκρων της Κροατίας διέγραψε εμφανή διαφοροποίηση σε σχέση με τα πολιτικά άκρα των υπόλοιπων χωρών, καθώς τόσο η ακροδεξιά όσο και η ακροαριστερά τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερο τις θετικές συναισθηματικές καταστάσεις στις αφηγήσεις τους.The use of emotions in the rhetoric of far right and far left populist leaders reveals the foundations of their policies and the link between emotions and mobilization of their supporters.

This thesis focuses on the correlation between populism and emotion. Specifically, the thesis investigates populist appeals of far left and far right leaders in five European countries (Italy, France, Croatia, Germany and Cyprus), using a qualitative research design. Then, the thesis identifies positive emotions (joy and pride, hope and nostalgia) and negative emotions (fear and insecurity, hatred, anger, and resentment) and studies them comparatively in the rhetoric of populist leaders.

The methods used are thematic content analysis on primary data (speeches, interviews, statements and posts on personal websites and blogs, as well as on personal Facebook accounts) extracted from official and unofficial political communications of populist leaders from the two political extremes and a quantified depiction of the overall findings to provide a more nuanced explanation.

The results of the analysis show that both far right and far left parties use emotional strategies to mobilize their supporters. In fact, it seems that overall negative emotions, in which anger dominates, outweigh positive emotions, in which joy and pride are recorded in a higher percentage.

In Italy, the emotion of pride and joy in the narratives of the far right occupies a central position compared to positive emotions, while anger of the far left prevails among negative emotions. In France, the anger of the far left is dominant among all the emotional states of the two political extremes, followed by the fear and insecurity found in the rhetoric of both populist leaders. The negative emotional appeals of the two political extreme parties are dominant in Germany, with anger prevailing, while in contrast, in the narrative of the two political extreme parties of Croatia, positive emotional states dominate, with a marked difference from the negative ones. Finally, in Cyprus, both negative and positive emotional appeals are found in the narratives of far right and far left leaders, with the far left recording a significantly higher percentage of indignation and the far right the highest percentage of hate appeals among all far right leaders.

Common patterns of both negative and positive appeals are also tracable in the rhetoric of populist leaders. The rhetoric of all leaders of the two political extremes is shaped by a common emotional code of mobilization, indignation, and anger, reflecting different themes in each political party. Hatred is instrumentalized only by far right narratives, among which the Cypriot far right leader prevails, while the Croatian far-right leader does not rely on hatred at all.

The narratives of the far right leaders of Italy and the leaders of the two political extreme parties of Croatia contain mainly positive emotions, in contrast to the narratives of all other leaders. In the rhetoric of the far right negative emotions dominate in general, whereas there are also positive emotions, with joy and pride standing out.

On the other hand, the narratives of the far left leaders are dominated by negative emotional states and anger is the most intense. However, the use of different emotions also seems to depend on the position of power, as the far right in Italy and Croatia, as well as the far left in Croatia, which hold governmental and institutional positions, focus more on positive emotions. In this context, the rhetoric of the two political extreme parties in Croatia show a clear differentiation in relation to the other countries, as both the far right and the far left tend to use more positive emotional states in their narratives.