Οργανωμένο και επιχειρηματικό έγκλημα: η σχέση τους με τα εγκλήματα κατά του φυσικού και του πολιτισμικού περιβάλλοντος

Abstract

Τα περιβαλλοντικά εγκλήματα συνιστούν ένα αναδυόμενο και ταχέως εξελισσόμενο πεδίο μελέτης στο πλαίσιο της σύγχρονης εγκληματολογίας, το οποίο αναδεικνύει τη σύνδεση μεταξύ της περιβαλλοντικής βλάβης και της κοινωνικής αδικίας. Πρόκειται για πράξεις ή παραλείψεις που παραβιάζουν τη νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος και επιφέρουν σοβαρές ή μη αναστρέψιμες βλάβες στο φυσικό οικοσύστημα, στην ανθρώπινη υγεία και στην κοινωνική συνοχή. Ενώ παραδοσιακά η εγκληματολογική έρευνα επικεντρωνόταν κυρίως στα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας και της ζωής, τις τελευταίες δεκαετίες έχει δοθεί έμφαση σε μορφές «λευκού κολάρου» εγκληματικότητας και εγκλημάτων ισχύος, στις οποίες εντάσσονται και τα περιβαλλοντικά εγκλήματα. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η μελέτη των περιβαλλοντικών εγκλημάτων που διαπράττονται από εταιρικούς φορείς και οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα. Οι μεγάλες επιχειρήσεις — συχνά πολυεθνικού χαρακτήρα — διαθέτουν την τεχνική και νομική ικανότητα να επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση του κέρδους μέσω πρακτικών που είτε παραβιάζουν απροκάλυπτα τη νομοθεσία είτε εκμεταλλεύονται ρυθμιστικά κενά και την αδυναμία των κρατικών ελεγκτικών μηχανισμών. Οι πρακτικές αυτές μπορούν να χαρακτηριστούν ως μορφές «εταιρικής εγκληματικότητας» (“corporate crime”), που εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο της «πράσινης εγκληματολογίας» (“green criminology”), ενός θεωρητικού ρεύματος που μελετά την εγκληματικότητα σε σχέση με τη βλάβη στο περιβάλλον και τους μη ανθρώπινους οργανισμούς. Η εγκληματολογική προσέγγιση των περιβαλλοντικών εγκλημάτων εξετάζει όχι μόνο τη νομική τους διάσταση, αλλά και τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές δομές που επιτρέπουν την εμφάνισή τους, συχνά με τη σιωπηρή συναίνεση των αρχών ή μέσω της ατιμωρησίας των υπευθύνων. Η εννοιολόγηση της «βλάβης» (“harm”) ως θεμελιώδους εγκληματολογικής κατηγορίας, ανεξάρτητα από την αυστηρή νομική τυποποίηση, είναι καίρια για την κατανόηση του πραγματικού μεγέθους του προβλήματος. Η παρούσα εργασία επιδιώκει να αναδείξει την πολυπλοκότητα των περιβαλλοντικών εγκλημάτων στο σύγχρονο καπιταλιστικό πλαίσιο, με έμφαση στην εγκληματολογική ανάγνωση της εταιρικής περιβαλλοντικής παραβατικότητας. Μέσω της ανάλυσης χαρακτηριστικών περιπτώσεων, της διερεύνησης θεσμικών ανεπαρκειών και της εξέτασης της στάσης του ποινικού συστήματος έναντι των περιβαλλοντικών εγκλημάτων, επιχειρείται η ανάδειξη της ανάγκης για μια πιο ολιστική, διατομεακή και κριτική προσέγγιση της περιβαλλοντικής εγκληματικότητας.Environmental crimes constitute an emerging and rapidly evolving field of study within contemporary criminology, highlighting the connection between environmental harm and social injustice. These are acts or omissions that violate environmental protection laws and cause serious or irreversible damage to natural ecosystems, human health, and social cohesion. While traditional criminological research has primarily focused on crimes against property and life, in recent decades there has been an increased emphasis on forms of “white-collar” crime and crimes of power, within which environmental crimes are also included. Particular importance is given to the study of environmental crimes committed by corporate entities and organized economic interests. Large enterprises —often multinational in nature — possess the technical and legal capacity to pursue profit maximization through practices that either blatantly violate legislation or exploit regulatory gaps and the weaknesses of state regulatory mechanisms. These practices can be characterized as forms of corporate crime, situated within the broader framework of green criminology, a theoretical approach that examines criminality in relation to harm to the environment and non-human organisms. The criminological approach to environmental crimes examines not only their legal dimension but also the social, political, and economic structures that enable their occurrence, often with the tacit consent of authorities or through the impunity of those responsible. The conceptualization of “harm” as a fundamental criminological category, independent of strict legal codification, is crucial for understanding the true scale of the problem. The present study aims to highlight the complexity of environmental crimes within the modern capitalist framework, with an emphasis on the criminological reading of corporate environmental offenses. Through the analysis of characteristic cases, the investigation of institutional deficiencies, and the examination of the criminal justice system’s stance toward environmental crimes, it seeks to demonstrate the need for a more holistic, interdisciplinary, and critical approach to environmental criminality.