Η γενική πρόληψη της εγκληματικότητας ως σύστημα διαχείρισης της ανασφάλειας

Abstract

Η παρούσα εργασία διαπραγματεύεται τη γενική πρόληψη της εγκληματικότητας. Έχει δε στόχο να κατανοήσει την πολυπλοκότητα των λογικών που τη διέπουν σήμερα. Παράλληλα, προσπαθεί να αναδείξει την λογική, η οποία υποστηρίζει την αναδιανομή της γενικής πρόληψης σε επίσημους και ανεπίσημους φορείς κοινωνικού ελέγχου: τη διαχείριση της ανασφάλειας.Στο πρώτο μέρος γίνεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή στη θεωρία της γενικής πρόληψης (κεφάλαιο 1). Στόχος της είναι να καταδείξει ότι η αρνητική και θετική γενική πρόληψη προέρχονται από ένα μοντέλο στο οποίο ο νόμος κατέχει κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση και εφαρμογή της προληπτικής πολιτικής.Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφονται τα τρία σημαντικότερα, κατά τη γνώμη μας, σύγχρονα μοντέλα (διαγράμματα) γενικής πρόληψης: το πειθαρχικό, το «ποιμαντικό» και το μοντέλο της διακυβέρνησης. Παρόλο που εμφανίζονται σχεδόν διαδοχικά, τα τρία μοντέλα συνυπάρχουν στη σύγχρονη πρόληψη. Το πειθαρχικό διάγραμμα στηρίζεται κυρίως στη βεβαιότητα σύλληψης/τιμωρίας και στη στέρηση της ελευθερίας. Το «ποιμαντικό» προτείνει μέτρα ποινικής επιείκειας και κοινωνικής επανένταξης των «βελτιώσιμων» δραστών. Για τους χαρακτηριζόμενους ως επικίνδυνους επιφυλάσσει για λόγους γενικής και ειδικής πρόληψης στερητικές της ελευθερίας ποινές. Το διάγραμμα της διακυβέρνησης διέπεται γενικά από τη λογική της διακυβέρνησης ατόμων και πληθυσμών με σκοπό την ασφάλεια του κοινωνικού συνόλου και την αύξηση της παραγωγικότητάς του.Στο δεύτερο μέρος περιγράφεται ειδικότερα το σύστημα γενικής πρόληψης της εγκληματικότητας, όπως διαμορφώνεται μέσα στο διάγραμμα διακυβέρνησης. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται πρώτα η διαχείριση της ανασφάλειας ως κεντρική στρατηγική του διαγράμματος (ενότητα 1). Στη συνέχεια, περιγράφεται η ειδικότερη τεχνολογία του συστήματος πρόληψης, η «προνοητικότητα». Αυτή αποτελεί μετεξέλιξη της κεντρικής στρατηγικής υπό την επίδραση νεο-συντηρητικών πολιτικών προγραμμάτων (ενότητα 2). Ακόμη, γίνεται αναφορά στην επικινδυνότητα ως παράγοντα δημιουργίας, συντήρησης και αύξησης της ανασφάλειας και του φόβου για το έγκλημα (ενότητα 3).Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά κατ’ αρχήν τις μεταβολές, οι οποίες επιτρέπουν τη μετάβαση από την κλασική αρνητική και θετική γενική πρόληψη στην αναδιανομή5της γενικής προληπτικής λειτουργίας: πρώτον, την υποχώρηση των ηθικών καταναγκασμών της τάξης του νόμου και την αντικατάστασή τους με μια πειθαρχία λειτουργικής μορφής' δεύτερον, την έμφαση στην ευθύνη του θύματος αντί στην υπαιτιότητα του δράστη’ τρίτον, την μεταμόρφωση του δράστη από εγκληματία σε διακυβευτή της τάξης. Μέσα από αυτές τις μετατοπίσεις διακρίνονται τα σημεία τομής του περιγραφόμενου συστήματος πρόληψης με το πειθαρχικό μοντέλο: οι σιωπηροί κανόνες της ατομικής ευθύνης και της λογικής επιλογής του υποκειμένου (ενότητα 1).Στη δεύτερη ενότητα περιγράφεται η αναδιανομή της γενικής πρόληψης σε επίσημους (αστυνομία, ανεξάρτητες διοικητικές αρχές, υπερεθνικούς φορείς γενικής πρόληψης) και ανεπίσημους (ιδιωτικό τομέα, κοινότητα) φορείς κοινωνικού ελέγχου. Η αναδιανομή ορίζεται ως στρατηγικός σκοπός του συστήματος και απαντά στην «επείγουσα ανάγκη» της ενίσχυσης του κρατικού αστυνομικού μηχανισμού ενόψει της έξαρσης του οργανωμένου εγκλήματος. Η τρίτη ενότητα αποτελεί έναν περαιτέρω προβληματισμό σχετικά με τους ρηματικούς και κυρίως τους ορατούς τόπους -θέματα και χώρους αντίστοιχα-, οι οποίοι προκύπτουν από την ανάλυση για τους φορείς της γενικής πρόληψης.Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο θα επιχειρήσουμε μια κριτική προσέγγιση σε παλιές και νέες τεχνικές γενικής πρόληψης, οι οποίες αναδεικνύονται εξαιτίας του φαινόμενου της αναδιανομής και ταυτόχρονα το υποστηρίζουν: την εγκληματολογική στατιστική και χαρτογράφηση, την θυματολογική προσέγγιση και την περιστασιακή πρόληψη (ενότητα 1). Τέλος, περιγράφονται οι επιδράσεις των προδραστικών μορφών κοινωνικού ελέγχου στα ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα (ενότητα 2).