Μικρασιατική καταστροφή ή Kurtuluş Savaşı; (Πόλεμος της Ανεξαρτησίας): η αποτύπωση των γεγονότων της περιόδου 1919-1922 στα ελληνικά και τα τουρκικά σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας της Γ΄ Λυκείου

Abstract

Συνιστά κοινό τόπο η διαπίστωση πως τα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας πέραν του γνωστικού τους ρόλου, της παράθεσης γεγονότων και της σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν, αποτελούν και προνομιακό πεδίο ανίχνευσης των αναπαραστάσεων του εθνικού «εαυτού» και των εθνικών «άλλων», αποτυπώνοντας παραστατικότατα το βαθμό εθνοκεντρισμού του κάθε σχολικού συστήματος. Η παρούσα διπλωματική εργασία διερευνά το κατά πόσον τα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας της τελευταίας τάξης του Λυκείου στην Ελλάδα και την Τουρκία, υπηρετούν αυτή την εθνοκεντρική αντίληψη ειδικώς σε ό,τι αφορά στα γεγονότα της περιόδου 1919-1922. Πέραν αυτού, γίνονται αναφορές σε προσπάθειες που έγιναν στο παρελθόν - και στο πλαίσιο των διμερών σχέσεων Ελλάδας και Τουρκίας - για συγγραφή της Ιστορίας από κοινού, στο εάν και κατά πόσον μπορεί να γίνουν αποδεκτές από τις κοινωνίες των δύο χωρών και την Ακαδημαϊκή κοινότητα βελτιωτικές αλλαγές στα σχολικά εγχειρίδια ιστορίας με βάση τη μέχρι σήμερα εμπειρία στην Ελλάδα και την Τουρκία και εάν τέλος ο όποιος εθνοκεντρικός χαρακτήρας των σχολικών εγχειριδίων ιστορίας συνεχίζει να επηρεάζει την εικόνα που έχουν οι πολίτες των δύο χωρών για τον «εθνικό εαυτό» και τον «εθνικό άλλο». Για τη διερεύνηση του θέματος χρησιμοποιήθηκαν τα διδασκόμενα στη Γ΄ Λυκείου εγχειρίδια «Η ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου» και «Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας» και το διδασκόμενο στη 12η τάξη (αντίστοιχη της Γ΄ Λυκείου) τουρκικό εγχειρίδιο Ιστορίας «İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük» («Ιστορία της Επανάστασης και του Κεμαλισμού»). Βασικό συμπέρασμα της έρευνας είναι πως στο τουρκικό εγχειρίδιο Ιστορίας η αποτύπωση των γεγονότων της συγκεκριμένης περιόδου, στα οποία αφιερώνονται πολλές σελίδες υπό τον τίτλο «Εθνικός Αγώνας», είναι σαφέστατα και ακραία εθνοκεντρική, ενώ στα αντίστοιχα ελληνικά εγχειρίδια, όπου οι αναφορές είναι κατά πολύ συνοπτικότερες, ο σχετικά διευρυμένος ορίζοντας υπό τον οποίο αντιμετωπίζονται τα γεγονότα της ίδιας περιόδου, δεν έχει τη δυναμική που απαιτείται ώστε να αλλάξουν τη διάκριση μεταξύ του «εθνικού μας εαυτού» και του «εθνικού (Τούρκου) άλλου». Και αυτό γιατί η έμφαση δίνεται κυρίως στη διατήρηση της γνώσης και της μνήμης των γεγονότων όχι ως μιας οδυνηρής – έστω - ήττας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο της περιόδου αλλά ως τραύματος με τη μορφή της Μικρασιατικής καταστροφής. Σε ό,τι αφορά στο ενδεχόμενο συγγραφής σχολικών εγχειριδίων ιστορίας μακριά από εθνοκεντρικά πρότυπα συμπεραίνεται πως συνεχίζει να είναι μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση καθώς η παρουσίαση των γεγονότων όπως ακριβώς έγιναν παραμένει σε μεγάλο βαθμό ένα ανολοκλήρωτο, ατελές ιδανικό. Το παρηγορητικό πάντως συμπέρασμα είναι πως παρά τον εθνοκεντρικό χαρακτήρα των σχολικών εγχειριδίων Ιστορίας, η πρόσληψη του «άλλου» στην Ελλάδα και την Τουρκία δείχνει να μην επηρεάζεται τόσο όσο ενδεχομένως στο παρελθόν. Οι απαντήσεις στο ερώτημα εάν υπάρχει εχθρότητα μεταξύ των δυο λαών, αλλά και ερωτήματα που αφορούν στο πώς βλέπει ο Έλληνας τον Τούρκο πολίτη και αντίστροφα, όπως αποτυπώνονται σε δημοσιευμένες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα και την Τουρκία, καταδεικνύουν την ύπαρξη «εύφορου» εδάφους σε ό,τι αφορά στην πρόσληψη του «άλλου» και στις δυο χώρες.It is commonly acknowledged that beyond their cognitive role, the citation of facts, and the connection between past and present, history school textbooks are also an advantageous field for detecting the representations of the “national self” and the “national others” - reflecting vividly the degree of ethnocentrism of each school system. Τhe present thesis aims at identifying to what extent the History textbooks of the last grade of the Lyceum in Greece and Turkey, serve the ethnocentric perception of things, especially focusing on the events of the period 1919-1922. In addition to the above we also touch upon efforts made in the past in the context of bilateral relations between Greece and Turkey to jointly write History, and to what extent - from the experience to date in Greece and Turkey - the societies and academic communities of the two countries can accept improvements in history textbooks. Finally, we examine whether the ethnocentric character of the school history textbooks – if proven to be or remain ethnocentric - continues to influence the image that the citizens of the two countries have of the "national self" and the "national other". To tackle these questions, the Greek textbooks "History of the Modern and Contemporary World" and "Themes of Modern Greek History" taught in the 3rd grade of Lyceum and the Turkish History textbook «İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük» («History of the Revolution and Kemalism») taught in the 12th grade (corresponding to the 3rd grade of the Greek Lyceum) were used. The main conclusion of the research is that in the Turkish History textbook, the representation of the 1919–1922 events, which is covered at lengths under the title "National Struggle", is clearly and extremely ethnocentric. In the respective Greek textbooks, where references to the events are much more concise, the slightly broadened horizon under which the events of the period in question are viewed does not have the power required to change the distinction between "our national self" and the "national (Turkish) other". This is because emphasis is mainly placed on preserving the knowledge and memory of the events not as a painful defeat in the Greek - Turkish war of the period but as a trauma in the form of the Asia Minor catastrophe. With respect to the possibility of writing history textbooks beyond ethnocentric standards, it is concluded that it continues to be an extremely difficult task as presentation of the events exactly as they happened remains to a large extent an unfulfilled, imperfect ideal. However, the consoling conclusion is that despite the ethnocentric nature of the mentioned History textbooks, the perception of the "other" in Greece and Turkey seems not to be affected as much as it has probably been in the past. Responses to the question of whether there is hostility between the people of the two countries and to questions having to do with the perception of Greeks by Turks and the opposite, as reflected in surveys published in Greece and Turkey, demonstrate the existence of "fertile" ground in terms of the perception of the "other" in the two countries.