Αποευθυγράμμιση (dealignment) και επανευθυγράμμιση (realignment) του εκλογικού σώματος, κομματική αλλαγή και διαιρετικές τομές: Η περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ (2009-2023)

Abstract

Στην παρούσα εργασία προσεγγίσαμε, ως μελέτη περιπτώσεως, τον ΣΥΡΙΖΑ, κόμμα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ελλάδα που πρωταγωνίστησε στις μεταβολές της εκλογικής συμπεριφοράς και του κομματικού συστήματος στα 2009-2023 εν μέσω οικονομικής, περιβαλλοντικής, προσφυγικής, ενεργειακής και υγειονομικής κρίσης. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ο, σε κάποιον βαθμό προσωρινά, ευνοημένος των εξεταζόμενων μεταβολών. Πρόκειται για την διαδικασία της αποευθυγράμμισης-επανευθυγράμμισης του κομματικού συστήματος με το εκλογικό σώμα όταν η εκλογική συμπεριφορά αλλάζει απότομα και ριζικά και μια νέα, λιγότερο ή περισσότερο σταθερή, μορφή του κομματικού συστήματος εγκαθιδρύεται. Εξετάστηκε επίσης το πως ο ΣΥΡΙΖΑ απέκτησε και απώλεσε το καθεστώς κόμματος κυβερνητικής κλίσης ως ο βασικός πυλώνας του μη δεξιού κομματικού υποσυστήματος, εκκινώντας από την θέση ενός κόμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς με προτεραιότητα του την προώθηση πολιτικών. Τα αρχικά εκλογικά του οφέλη αποδόθηκαν στην διακήρυξη της κυβερνητικής του διαθεσιμότητας, την κατάρρευση του κεντροαριστερού πυλώνα του κομματικού συστήματος, δηλ του ΠΑΣΟΚ, και την αντισεχταριστική κινηματική του δράση. Η μετέπειτα απώλεια τους αποδόθηκε στην αθέτηση των αντινεοφιλελεύθερων υποσχέσεων του και την λαϊκίστικη κεντρομόλο πολιτική του στρατηγική μετά το 2019. Κομβικός ήταν ο ρόλος που εντοπίστηκε στην θετική μεταβολή της οικονομικής συγκυρίας στο διάστημα 2019-2023 που επίσης λειτούργησε υπέρ μιας νέας εκλογικής αποευθυγράμμισης, αυτή την φορά εις βάρος του ΣΥΡΙΖΑ και υπέρ της συντηρητικής ΝΔ. Στο τέλος αυτής της διαδικασίας ο ΣΥΡΙΖΑ είχε απωλέσει την κυβερνητική του κλίση εντός μιας νέας μορφής του κομματικού συστήματος που προσέγγιζε εκείνη του συστήματος του επικυρίαρχου κόμματος. Παρακολουθήσαμε, επίσης, την διαδικασία κομματικής αλλαγής στην οποία υπόκειτο ο ΣΥΡΙΖΑ εν μέσω αυτής της διαδικασίας, σε ότι έχει να κάνει με το Πρόγραμμα του και τις εκλογικές του εκπροσωπήσεις. Τα ζεύγη Αριστεράς-Δεξιάς, Ευρωσκεπτικισμού-Ευρωπαϊσμού και Λαϊκισμού-Αντιλαϊκισμού αποτέλεσαν τα τρία προτεινόμενα ως σχετιζόμενα με τον ΣΥΡΙΖΑ ζεύγη διαιρετικών τομών, ως οι μακροπρόθεσμες, συχνά αναγόμενες σε κοινωνικές διαιρέσεις, αντιπαραθέσεις που δομούν τα κομματικά συστήματα. Επικουρικά στο βασικό βιβλιογραφικό μας σώμα αναφερθήκαμε σε έννοιες της μελέτης της εκλογικής συμπεριφοράς στην μακρά διάρκεια, σε κάποιους τύπους κομμάτων και κομματικών συστημάτων, στην κομματική οικογένεια του ΣΥΡΙΖΑ και στον ρόλο του πολιτικού περιβάλλοντος στην ανάπτυξη κοινωνικών αγώνων, θεωρώντας εκείνον του ΣΥΡΙΖΑ θετικό. Για το Πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ διαπιστώσαμε την σταθερότητα του σε θέσεις κόμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς, την εισαγωγή φιλελευθέρων οικονομικών θέσεων, την σταθερότητα του σε, ελαφρώς, προοδευτικές θέσεις και την φιλοευρωπαϊκή του στροφή. Για τις εκλογικές του εκπροσωπήσεις διαπιστώσαμε πως σειρά υπερεκπροσωπήσεων του προσέγγισαν το εθνικό του ποσοστό με πιο εμβληματική περίπτωση τους ελεύθερους επαγγελματίες όπου παρουσιάστηκε μετάβαση σε καθεστώς υποεκπροσώπησης. Η συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα θεωρήθηκε εμβληματική για την ανάπτυξη κάποιων ευρέως διαδεδομένων αρνητικών για τον ΣΥΡΙΖΑ στερεότυπων μαζί με την ασυνέπεια, την διαχειριστική ανεπάρκεια όπως και την αποξένωση κάποιων εκλογικών κοινών μετά το 2019 λόγω υφολογικά και πολιτισμικά ασύμβατων με αυτά πτυχών της πολιτικής του στρατηγικής και ρητορικής. Διαπιστώσαμε, τέλος, πως λαϊκίστικα στοιχεία μπορούν να αποδοθούν στον ΣΥΡΙΖΑ σε ότι έχει να κάνει με το ύφος του, την δημαγωγία και τον αρχηγισμό αλλά όχι τόσο σύμφωνα με την, μαρξιστικώς αμφισβητούμενη, προσέγγιση του λαϊκισμού ως μια λογοκεντρική κατασκευή ενός αγωνιζόμενου αντιελιτίστκου διαταξικού λαού.The matter of concern in this case study essay is SYRIZA, a radical left party in Greece that played a huge part in the voting behaviour and party system changes during the economic, environmental, refugee, energy and public health crises of the 2009-2023 era. Syriza was the, somewhat temporary, beneficiary of the aforementioned changes. It was all about the electoral dealignment that takes place during rapid and massive changes of the voting behavior patterns that shape a, however stable, new form of the party system. The way SYRIZA, a radical left policy seeking party, gained and the lost the status of a party hoping to form the government, as the main non-Right political actor, during this process, was also approached. Its initial electoral gains were explained through SYRIZA declaring its will to govern, the collapse of the social democratic PASOK and SYRIZA’s support towards the anti-austerity struggles in a non-sectarian way. The subsequent electoral losses were explained through SYRIZA not meeting its anti-austerity promises and its populist, leaning to the political Center, post-2019 political strategy. The positive economic juncture of the 2019-2023 period was also considered crucial for the new electoral dealignment, this time against SYRIZA and in favor of the ND conservative party. It was a procedure after which SYRIZA was no longer a party hoping to form the government in the new party system structure resembling the one known as the predominant party system type. The party change patterns during SYRIZA’s aforementioned electoral fluctuations were also examined as far its Program and its electoral strongholds are concerned. The political cleavages, as the long-term, often socially based, political rivalries that shape the party systems, that we suggested to be related to our case study, were Left-Right, Eurosceptism-Europeanism and Populism-Antipopulism. As a secondary literature body, we mentioned some long-term voting behavior concepts and some party and party system types. We also positively appreciated SYRIZA’s role in the social struggles’ uprise in the beginning of the examined period according to some concepts on the political environment’s role in massive militant action. Syriza’s program was found to be generally stable as far its radical left and slightly progressive orientation are concerned although it gradually evolved in a pro-EU and economically liberal direction. Syriza’s electoral shares in its electoral social strongholds were found to approach SYRIZA’s national vote share with self-employed professionals turning into a social sector voting SYRIZA less than the electorate. It is a social sector that was found to be crucial for the formation of some widely spread beliefs against SYRIZA along with its incompetence, its programmatic inconsistency and the alienation of certain groups of voters due to cultural and style reasons post- 2019. Lastly, we traced populist elements in SYRIZA as far its style, its tendency towards a leadership style above the party structures and its demagogy are concerned and less through the, challenged from a Marxist point of view, approach to populism as a discursive construction of a militant antielitist cross-class people.