Πειθαρχική εξουσία και ψυχική ασθένεια

Abstract

Η ιστορία της τρέλας ή πιο επιστημονικά της ψυχικής ασθένειας, σε σχέση με την αντιμετώπιση αυτών των ατόμων που χαρακτηρίστηκαν έτσι, πέρασε διάφορα στάδια από τα μεσαιωνικά χρόνια ως τις ημέρες μας. Στον Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση παρ' όλο που θεωρήθηκαν ως κάτι το απόκοσμο και το παράξενο, προϊόν μιας θεϊκής τιμωρίας ή ενός αμαρτήματος, οι ίδιοι δεν αποκλείστηκαν εντελώς από τη κοινωνική ζωή των πόλεων. Αντίθετα, στον 17° αιώνα, η απομόνωσή τους συνίσταται στην εγκάθειρξη τους σε χώρους όπου διαμένουν με διάφορες άλλες κατηγορίες του πληθυσμού που εκλαμβάνονται ως επικίνδυνες για τη δημόσια τάξη και την ηθική συγκρότηση της κοινωνίας (ζητιάνοι, άνεργοι, φτωχοί κ.α.). Από τα μισά του 18ου και κυρίως στις αρχές του 19ου αιώνα, τα άσυλα θα γίνουν ο νέος τόπος αποκλεισμού της τρέλας, η οποία δε θα συγχρωτίζεται πια με τους άλλους περιθωριοποιημένους πληθυσμούς. Ο Μ. Foucault, αναλύοντας αυτή τη μετάβαση, από τους χώρους εγκάθειρξης στο άσυλο, θα τονίσει τη σπουδαιότητα της πειθαρχικής εξουσίας, ως τεχνική κατανομής, ανάλυσης, προγραμματισμού, απόσπασης και συσσώρευσης των σωμάτων που εγκαθιδρύθηκε τον 18° αιώνα στις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες και ενσωματώθηκε σε όλα τα ιδρύματα της εποχής: στρατόπεδα, σχολεία, νοσοκομεία, άσυλα. Η πειθαρχική εξουσία ως μια «πολιτική ανατομία» της λεπτομέρειας, ως μια «αναλυτική» της εξουσίας θα σφραγίσει αυτή τη μετάβαση και θα ρυθμίσει, μέσω της συγκρότησης της επιστήμης της ψυχιατρικής, τις σχέσεις μεταξύ της ψυχικής ασθένειας και του φυσιολογικού. Στον 20° αιώνα, η Κοινοτική Ψυχιατρική θα επιχειρήσει να αμφισβητήσει το κυρίαρχο ψυχιατρικό μοντέλο, με την εισαγωγή θεσμών, όπως τα ΚΚΨΥ, μέσω των οποίων, η ασυλική δομή θα αποδυναμωθεί και ταυτόχρονα θα υπάρξει μια πιο ενεργή συμμετοχή της κοινότητας, όσον αφορά την αντιμετώπιση του ζητήματος της ψυχικής ασθένειας ως μιας ιδιαίτερης κατάστασης η οποία ενυπάρχει στον καθένα δυνητικά. Στόχος αυτής της μελέτης, εντέλει είναι να δείξει αν στοιχεία του πειθαρχικού μηχανισμού συνεχίζουν να λειτουργούν μέσα από την οργάνωση ενός ΚΚΨΥ, δηλαδή ενός θεσμού που βασίζεται στις αρχές της κοινοτικής ιδεολογίας η οποία αντιστρατεύεται το θεσμό του ψυχιατρικού ασύλου, θεσμό που ανταποκρίνεται στην εδραίωση και ανάπτυξη της πειθαρχικής εξουσίας.