Η θρησκευτικότητα ενός άθεου: μια πολιτική ανάγνωση του βιβλίου του Ιώβ από τον Αντόνιο Νέγκρι

Abstract

Από πολλές απόψεις, ως προς τον τρόπο σκέψης του, τις προσδοκίες που διαμόρφωσαν την πολιτική του δράση, και το τίμημα που πλήρωσε για την αγωνιστικότητά του, ο Αντόνιο Νέγκρι ανήκει στην ιδρυτική γενιά σοσιαλιστών-κομμουνιστών που έξοχα σκιαγραφεί ο Ρεζίς Ντεμπρέ (Régis Debray) σε ένα σχετικά πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό New Left Review. Ο γάλλος στοχαστής επισημαίνει ότι σχεδόν όλοι όσοι άφησαν το αποτύπωμά τους στη σοσιαλιστική σκέψη, από τον Προυντόν και τον Μπλανκί (1805-1881) μέχρι τον Λένιν, τον Γκράμσι και τον Λέον Μπλουμ (1872-1950), έγραψαν τα θεμελιώδη πολιτικά τους έργα στη φυλακή. Μέχρι το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, η σοσιαλιστική διαπαιδαγώγηση συνίστατο, αφενός στη διάδοση των επαναστατικών ιδεών στους κόλπους της εργατικής τάξης μέσα από εφημερίδες, σχολεία, ομίλους και δημόσιες συζητήσεις, και αφετέρου στη μετάγγιση μιας αυστηρά ουμανιστικής, αριστοκρατικής παιδείας σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Οι σοσιαλιστές δίδασκαν «τα Λατινικά και τα Ελληνικά ως ζωντανές γλώσσες». Είναι ενδεικτικό ότι ο Ζαν Ζωρές (Jean Jaurès) (1859-1914) διάβαζε στις διακοπές του τον Λουκρήτιο στο πρωτότυπο. Εξίσου σύνθετη ήταν η προσέγγιση τους όσο αναφορά τις προϋποθέσεις συγκρότησης μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας: από τη μια πλευρά θεωρούσαν απαραίτητη την εις βάθος θεωρητική ανάλυση της ιστορικής πραγματικότητας και την αποσαφήνιση κριτικών όρων όπως “υπεραξία” και “αλλοτρίωση”, και από την άλλη, αναγνωρίζοντας την ρευστότητα του ιστορικού γίγνεσθαι και την δημιουργική διάσταση της συλλογικής κοινωνικής δράσης, προσυπέγραφαν τον ορισμό του κομμουνισμού όπως τον διατύπωσε ο Μαρξ στην Γερμανική ιδεολογία: «ο κομμουνισμός δεν είναι μια μελλοντική κατάσταση πραγμάτων, ένα ιδανικό στο οποίο θα έπρεπε να προσαρμοστεί η ζώσα πραγματικότητα, αλλά η ζωντανή κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα κατάσταση».From many perspectives, in terms of his way of thinking, the expectations that shaped his political action, and the price he paid for his militancy, Antonio Negri belongs to the founding generation of socialists-communists that Régis Debray brilliantly portrays in a relatively recent article in the journal New Left Review. The French thinker points out that almost all those who left their mark on socialist thought, from Proudhon and Blanqui (1805-1881) to Lenin, Gramsci, and Léon Blum (1872-1950), wrote their fundamental political works in prison. Until the first half of the twentieth century, socialist education consisted of, on one hand, spreading revolutionary ideas among the working class through newspapers, schools, clubs, and public discussions, and on the other hand, transfusing a strictly humanistic, aristocratic education to broader social strata. Socialists taught "Latin and Greek as living languages." It is indicative that Jean Jaurès (1859-1914) read Lucretius in the original during his vacations. Their approach regarding the prerequisites for constituting a socialist society was equally complex: on one side, they considered essential the in-depth theoretical analysis of historical reality and the clarification of critical terms such as "surplus value" and "alienation," and on the other side, recognizing the fluidity of historical becoming and the creative dimension of collective social action, they subscribed to the definition of communism as formulated by Marx in The German Ideology: "communism is not a future state of affairs, an ideal to which living reality should adapt, but the living movement that abolishes the existing state of things."