Μειονότητες και εκπαίδευση: πολιτισμικές διαφορές και ταξικές ανισότητες

Abstract

Τα μεταναστευτικά ρεύματα που γνώρισε η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής (για πρώτη φορά στην ιστορία της) από τη δεκαετία του 1980 έφεραν καθοριστικές αλλαγές στην ελληνική κοινωνία. Στο εκπαιδευτικό πεδίο, η μαζική παρουσία παιδιών μεταναστών δημιουργεί νέα δεδομένα και θέτει ερωτήματα που αφορούν όλα τα επίπεδα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τους γενικούς στόχους του σχολείου, τα προς μετάδοση περιεχόμενα, τις καθημερινές σχολικές πρακτικές. Ο διάλογος για τους «ξένους», πολιτικός και επιστημονικός, συνέβαλε ώστε να αναδειχτούν και οι δικοί μας «άλλοι», δηλαδή οι μειονότητες, εθνοτικές ή πολιτισμικές, στο εσωτερικό του ελληνικού πληθυσμού, επί μακρόν αποσιωπημένες και αόρατες στον δημόσιο λόγο. Δημιουργείται, λοιπόν, σταδιακά και στην Ελλάδα από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 ένα ερευνητικό πεδίο γύρω από τη θεματική που ορίζει η σχέση εκπαίδευσης και εθνοπολιτισμικής ετερογένειας. Το πεδίο αυτό, παρά τη ρευστή φυσιογνωμία του και τα ασαφή όριά του, τείνει να εμφανίζεται ως ιδιαίτερος κλάδος στον χώρο των επιστημών της εκπαίδευσης και ορίζεται συνήθως ως «διαπολιτισμική» ή «πολυπολιτισμική εκπαίδευση». Σε αυτό το πλαίσιο, η διερεύνηση της σχέσης των μειονοτικών ομάδων με την εκπαίδευση συνήθως γίνεται με όρους ταυτότητας-ετερότητας και η έμφαση δίνεται στη σημασία ή τη διαχείριση των διαφορών (εθνοτικών, γλωσσικών, θρησκευτικών, πολιτισμικών) στο σχολικό πλαίσιο. Αναμφίβολα, οι παράμετροι αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη μελέτη της εκπαιδευτικής ένταξης ή του αποκλεισμού των συγκεκριμένων ομάδων. Ο περιορισμός, όμως, στο επίπεδο των «πολιτισμικών διαφορών» αφενός συρρικνώνει τον σύνθετο χαρακτήρα του ζητήματος, αφετέρου εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την ίδια την έννοια του πολιτισμού. Οι πολιτισμοί δεν είναι συμπαγή και ομοιόμορφα μορφώματα με δεδομένα όρια μεταξύ τους, και επομένως οι πολιτισμικές διαφορές δεν είναι τόσο παγιωμένες όσο η κοινή αντίληψη τείνει να τις παρουσιάζει ούτε αποτελούν τη γενεσιουργό αιτία των εκπαιδευτικών προβλημάτων που συχνά αντιμετωπίζουν τα παιδιά των μεταναστών ή των μειονοτήτων.The migration flows that Greece experienced as a host country (for the first time in its history) since the 1980s brought decisive changes to Greek society. In the educational field, the massive presence of immigrant children creates new conditions and raises questions concerning all levels of the educational process, the general objectives of schooling, the content to be transmitted, and everyday school practices. The dialogue about "foreigners," both political and scientific, has contributed to highlighting our own "others," that is, minorities, ethnic or cultural, within the Greek population, long silenced and invisible in public discourse. Thus, gradually in Greece since the late 1980s, a research field has developed around the theme defined by the relationship between education and ethno-cultural heterogeneity. This field, despite its fluid physiognomy and unclear boundaries, tends to appear as a distinct branch in the area of educational sciences and is usually defined as "intercultural" or "multicultural education." In this context, the investigation of the relationship between minority groups and education is usually done in terms of identity-otherness, and emphasis is placed on the importance or management of differences (ethnic, linguistic, religious, cultural) in the school context. Undoubtedly, these parameters are particularly important for studying the educational integration or exclusion of these specific groups. However, limiting the focus to the level of "cultural differences" on one hand reduces the complex nature of the issue, and on the other hand raises important questions about the very concept of culture. Cultures are not solid and uniform formations with given boundaries between them, and therefore cultural differences are neither as fixed as common perception tends to present them, nor are they the root cause of the educational problems often faced by children of immigrants or minorities.