Η συμβολή των δασών και της δασοκομίας στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης: πολιτικές και νομοθεσία για την προσαρμογή και τον μετριασμό

Abstract

Τα δάση(1) αποτελούν ένα από τα κυριότερα, αν όχι το βασικότερο οικοσύστημα στην Ευρώπη. Καλύπτουν 160 εκατομμύρια εκτάρια (Eurostat, 2021)(2), δηλαδή περίπου το 39% της Ευρώπης. Αποτελούν τους φυσικούς «πνεύμονες» του πλανήτη και παρέχουν μία σειρά οικοσυστημικών υπηρεσιών που είναι μεν επιτακτικές για την υγεία και την ευημερία, δεν είναι όμως δεδομένες. Όπως και οι υπόλοιποι τομείς, τόσο φυσικού περιβάλλοντος, όσο και οικονομικής δραστηριότητας, έχουν επηρεαστεί και πληγεί άμεσα από την κλιματική αλλαγή με τις επιπτώσεις να διακρίνονται ολοένα και περισσότερο και να είναι πιο αισθητές και υπολογίσιμες χρόνο με το χρόνο. Αντίστοιχα, η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση. Να σημειωθεί ότι η περιοχή ειδικά της Μεσογείου έχει χαρακτηριστεί ως «hotspot» (IPCC, 2022)(3) επιπτώσεων κλιματικής αλλαγής. Oι επιπτώσεις στον τομέα των δασών διαφαίνονται ιδιαίτερα δυσοίωνες: αλλαγή στα όριά τους και μετατόπισή τους, νεκρώσεις δέντρων, αλλαγή στην βιοποικιλότητα των δασικών οικοσυστημάτων και εισβολή ξενικών ειδών, πυρκαγιές εξαιρετικής έντασης και σφοδρότητας με αποδεσμεύσεις μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου άνθρακα, καταστροφή δενδρωδών καλλιεργειών. Όπως και για τους υπόλοιπους τομείς, έτσι και για τα δάση, τη δασοκομία και την προστασία τους έχουν επιστρατευτεί οι δύο κύριες πολιτικές, βασικές ρυθμιστικές στρατηγικές απέναντι στην κλιματική αλλαγή: ο μετριασμός και η προσαρμογή. Ο συγκεκριμένος τομέας, ειδικά, διακρίνεται για το εξής χαρακτηριστικό: μπορεί ταυτόχρονα να επιτυγχάνει μετριασμό και προσαρμογή, παράλληλα, χωρίς η μία στρατηγική να υπονομεύει την άλλη. Σκοπός, λοιπόν, της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να αναλυθούν οι πολιτικές για τον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή του τομέα των δασών και της δασοκομίας, αλλά και αντίστροφα, η συμβολή των ίδιων των δασών, με επίκεντρο βέβαια τα δασικά οικοσυστήματα της Ευρώπης και της Ελλάδας. Πρώτα απ’ όλα, γίνεται μία ανάλυση της παρούσας κατάστασης, κατ’ επέκταση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα δασικά οικοσυστήματα και των προκλήσεων που χρήζουν πρόληψης ή αντιμετώπισης. Στο πλαίσιο αυτό κρίνεται αναγκαία η μελέτη της νομοθεσίας για τα δάση, διεθνούς, ευρωπαϊκής και εθνικής. Στη συνέχεια, το κυριότερο μέρος του πονήματος αφορά τα μέτρα μετριασμού και προσαρμογής που εφαρμόζονται για τη διασφάλιση των δασών, τους τρόπους με τους οποίους μπορούν τα δάση να αξιοποιηθούν και να έχουν ρόλο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, και, τέλος, η αναπόφευκτη αξιολόγηση, ειδικά και γενικά.Forests(1) constitute one of the most important, if not the primary, ecosystems in Europe. They cover 160 million hectares (ha) (Eurostat, 2021)(2), approximately 39% of Europe. They serve as the planet’s natural "lungs" and provide a range of ecosystem services that are indeed imperative for health and well-being but are not to be taken for granted. As with other sectors, both the natural environment and economic activity have been directly affected and impacted by climate change, with its consequences becoming increasingly apparent, tangible, and measurable year after year. Similarly, our country is no exception. It should be noted that the Mediterranean region, in particular, has been designated as a "hotspot" (IPCC, 2022) for climate change impacts(3). The impacts on the forestry sector appear particularly ominous: shifts and changes in their boundaries, tree mortality, changes in forest ecosystem biodiversity, invasion of alien species, as well as intense and severe wildfires that result in the release of large amounts of carbon dioxide and the destruction of tree crops. As with other sectors, the two main policies and key regulatory strategies to address climate change –mitigation and adaptation- have also been deployed for forests, forestry, and their protection. This particular sector is especially distinguished by the following characteristic: it can achieve mitigation and adaptation simultaneously and in parallel, without one strategy undermining the other. The purpose of this thesis, therefore, is to analyze the policies for mitigation and adaptation to climate change in the forestry sector, as well as, conversely, the contribution of forests themselves, with a particular focus on forest ecosystems in Europe and Greece. First and foremost, an analysis of the current situation is conducted, including the impacts of climate change on forest ecosystems and the challenges that require prevention or response. In this context, the study of forest legislation at the international, European, and national levels is deemed essential. Subsequently, the main part of this thesis focuses on the mitigation and adaptation measures implemented to safeguard forests, the ways in which forests can be utilized and play a role in addressing the climate crisis, and finally, the inevitable evaluation -both specific and general.