Ιδεολογία και υποκείμενο στον πρώιμο Μαρξ (1843-1844)

Abstract

Αν και οι όροι ‘ιδεολογία’ και ‘υποκείμενο’ δεν αποτελούν κεντρικά σημεία πραγμάτευσης στο έργο του Μαρξ, η ολιστικού τύπου θεωρία του Γερμανού φιλοσόφου για την κοινωνία και την ιστορία περικλείει αναπόφευκτα τη φιλοσοφική του οπτική σε σχέση με αυτές τις δύο έννοιες. Χωρίς, λοιπόν, να εγκλωβιζόμαστε σε μια αυστηρή οριοθέτηση των συγκεκριμένων όρων, μπορούμε να μελετήσουμε τις μαρξικές έννοιες της ιδεολογίας και του υποκειμένου μέσα από συγγενείς έννοιες, όπως ο ‘άνθρωπος’ και η ‘νόηση’ αντίστοιχα, ή ειδικές εκδοχές της τελευταίας όπως η θρησκεία. Περιοριζόμενος στα βασικά κείμενα της πρώιμης περιόδου του Μαρξ (1843-1844), στην παρούσα εργασία ερευνώ το οντολογικό καθεστώς του υποκειμένου και της ιδεολογίας, ήτοι τη σχέση της υλικής με τη νοητική πλευρά του πρώτου και τη σχέση της δεύτερης με την κοινωνική πραγματικότητα, τη σχέση μεταξύ υποκειμένου και κοινωνικής σχέσης, καθώς και τη σχέση μεταξύ υποκειμένου, ιδεολογίας και πρακτικής. Τέλος, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι η έννοια της απόλαυσης παίζει καθοριστικό ρόλο στη θεώρηση του πρώιμου Μαρξ αναφορικά με τις εν λόγω έννοιες και τη μεταξύ τους σχέση.Although the terms ‘ideology’ and ‘subject’ do not constitute focal points in Marx’s work, the holistic theory of the German philosopher about society and history, inescapably entails his philosophical view on these two concepts. Thus, without confining ourselves to a strict delimitation of the specific terms, we can study the Marxian concepts of ideology and subject through related ones, such as ‘man’ and ‘thought’ respectively, or specific versions of the latter, as in the case of religion. In the present essay I shall constrain myself to the basic texts of the early period of Marx (1843-1844), and I examine the ontological status of the subject and ideology, namely the relation between the material and the ideal side of the former and the latter’s relation to social reality, the relation between subject and social relation and the relation between subject, ideology and practice. Finally, I conclude that the concept of enjoyment plays an essential role in Marx’s view of the foresaid concepts and the relation between them.