Εργάτριες των πάλκων: έμφυλη επιτελεστικότητα και όψεις της επισφάλειας στη μουσική εργασία των λαϊκών τραγουδιστριών

Abstract

Η εργασία αυτή μελετά τις επιτελέσεις και τις συνθήκες εργασίας των τραγουδιστριών στη μουσική σκηνή του ‘καλού’ λαϊκού της Αθήνας. Μετά από μια επισκόπηση των μετασχηματισμών της έννοιας της λαϊκής μουσικής στα διεθνή και ελληνικά της συμφραζόμενα, συνοψίζει βασικά χαρακτηριστικά του μεταπολεμικού λαϊκού τραγουδιού, με το οποίο η υπό μελέτη σκηνή διατηρεί τις σημαντικότερες γενεαλογικές συγγένειες. Μέσα από επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις, η εργασία αναζητά τους επιτελεστικούς και αξιολογικούς όρους με τους οποίους η δεδομένη σκηνή κατασκευάζεται ως αυθεντικότερη των παρακείμενών της, στη βάση των μουσικών της κειμένων, της εκφοράς τους, του οργανολογίου, της χρήσης τεχνολογιών ήχου, του ακροατηρίου και του περιβάλλοντος επιτέλεσης, εξετάζοντας παράλληλα τις συνθήκες εργασίας που διαμορφώνουν οι παραπάνω όροι. Χρησιμοποιεί την έννοια της επιτελεστικότητας, για να μελετήσει τις επαναλαμβανόμενες φωνητικές και ενσώματες πρακτικές που υλοποιούν το ιδανικό μιας έμφυλης λαϊκότητας. Συμπεραίνει πως το κρίσιμο διακύβευμα της αυθεντικότητας οριοθετεί το ζωτικό χώρο της επαγγελματικής εμπρόθετης δράσης των τραγουδιστριών και αποτρέπει την κινητικότητά τους προς εμπορικότερες σκηνές του λαϊκού. Αναζητά τις συνομιλήτριες μετά τις επιδράσεις της πολύχρονης οικονομικής κρίσης και της πανδημίας στις επαγγελματικές δραστηριότητες όπου κατέφυγαν, συνοψίζοντας βασικά χαρακτηριστικά της επισφάλειας του μουσικού επαγγέλματος. Συζητά τη μουσική εργασία ως συναισθηματική, αισθητική και φιλόδοξη εργασία, σε μια προσπάθεια κριτικής ανάδειξης της αυτο-εκμετάλλευσης των καλλιτεχνών. Εξετάζει τις αντιστάσεις αλλά και τη συμμόρφωση στο νεοφιλελεύθερο αφήγημα που καλεί τα άτομα να καταστήσουν όλα τα μέρη του εαυτού τους διαθέσιμα προς εμπορική χρήση και τη μετέωρη θέση τους μεταξύ μιας μουσικής που έρχεται από το παρελθόν, μιας βιοποριστικής ανάγκης στο παρόν και μιας καλλιτεχνικής αυτοπραγμάτωσης που όλο αναβάλλεται για το μέλλον.This paper studies the performances and working conditions of female singers in the quality ‘laiko’ music scene of Athens. Following an overview of the transformations in the understanding of popular (‘laiki’) music in an international and greek context, the paper summarizes basic characteristics of the post-war laiko song, which holds the most prominent genealogical continuities with the current scene under study. Through the fieldwork and interviews conducted, the paper searches for the evaluative and performative axes on which this scene is constructed as more authentic and original than its adjacent ones, focusing on music repertoire and its utterance, use of instruments and digital technology music tools, audience and performance spaces, while exploring the working conditions formed by the above. Employing the notion of performativity, the paper examines the repetitive vocal and embodied practices that materialize the ideal of a gendered way of laiko being. It derives that the critical stake of authenticity delineates the vital space of the singers’ professional agency, limiting their mobility towards more popular laiko scenes. It follows its interlocutors in the labour activities in which they have resorted, after a long economic and pandemic crisis, summarizing basic characteristics of music labour precarity. It discusses music labour in the emotional, aesthetic and aspirational labour context, in an effort to highlight the self-exploitative aspects of artists in a passionate work. It considers the compliance and resistance to the neoliberal narrative which calls individuals to render all parts of the self available to commercial use and their liminal place between a music that comes from the past, a livelihood need of the present and an artistic self-fulfillment that is constantly postponed to a distant future.