Σπινόζα και Βίτγκενστάιν: γνώση και ηθική

Abstract

Η αφορμή του παρόντος κειμένου προέκυψε, ως γνωστόν, από μια ωραία συνάντηση και ανταλλαγή ιδεών που αφορά στο βιβλίο του Αριστείδη Μπαλτά Peeling Potatoes or Grinding Lenses. Spinoza and Young Wittgenstein Converse on Immanence and Its Logic· και στα ελληνικά: «Ξεφλουδίζοντας (καθαρίζοντας) πατάτες ή γυαλίζοντας (λειαίνοντας) φακούς». Ή, άλλως πως: «ο Σπινόζα και ο Βίτγκενστάιν περί εμμένειας». Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε πρόσφατα στην Αμερική, στην αγγλική γλώσσα, και εύχομαι να διαβάσουμε σύντομα την ελληνική του μετάφραση. Πρόκειται όντως, δίχως ίχνος υπερβολής, για μια πολύ σημαντική μελέτη, η οποία ασφαλώς θα συζητηθεί ευρέως, συμβάλλοντας πρωτότυπα στις διεθνείς σπουδές, τόσο στις σπινοζικές όσο και στις βιτγκενσταϊνικές. Επιθυμώ, καταρχάς, να αναφερθώ σε ένα γεγονός ανεκδοτολογικού χαρακτήρα: όταν εκπονούσα τη διδακτορική μου διατριβή στο Παρίσι, πριν από 20 περίπου χρόνια, είχα παρακολουθήσει μια ημερίδα για τον Σπινόζα, όπου ένας ομιλητής είχε επιχειρήσει να συγκρίνει αμυδρά την Ηθική με το Tractatus. Αλλά σχεδόν το μόνο που βρήκε να αναφέρει ήταν η εξωτερική ομοιότητα, ως προς τη φόρμα και τη μορφή, ανάμεσα στα αριθμημένα θεωρήματα του Σπινόζα και τα αντίστοιχα χωρία του Βίτγκενστάιν. Είχα συζητήσει τότε αυτό το πρόβλημα με τον καθηγητή μου και σημαντικό μελετητή του Σπινόζα, Πιερ-Φρανσουά Μορώ, ο οποίος μου είχε τονίσει: υπάρχει μεγάλο φιλοσοφικό ενδιαφέρον ως προς τις ομοιότητες και τη σχέση μεταξύ Σπινόζα και Βίτγκενστάιν, αλλά κανένας δεν έχει ασχοληθεί στα σοβαρά μέχρι τώρα με το θέμα. Πιστεύω λοιπόν ότι, μετά από τόσα χρόνια, ο Αριστείδης Μπαλτάς κάλυψε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυτό το κενό στη διεθνή βιβλιογραφία.The occasion for this text arose, as is well known, from a nice meeting and exchange of ideas regarding the book by Aristides Baltas Peeling Potatoes or Grinding Lenses. Spinoza and Young Wittgenstein Converse on Immanence and Its Logic; and in Greek: “Χεφλουδιζόντας (καρθέζωντας) πατατεύς ου γαλυζόντας (λειαινταντας) λακους”. Or, in other words: “ο Σπινοζα και ο Βιττγέντας περι εμμενειας”. This book was recently published in America, in English, and I hope that we will soon read its Greek translation. It is indeed, without a trace of exaggeration, a very important study, which will certainly be widely discussed, contributing in an original way to international studies, both in Spinozism and Wittgensteinism. I would like to begin by mentioning an anecdotal incident: when I was working on my doctoral thesis in Paris, about 20 years ago, I attended a conference on Spinoza, where a speaker had attempted to make a vague comparison between the Ethics and the Tractatus. But almost all he had to say was the external similarity, in form and form, between Spinoza's numbered theorems and the corresponding passages in Wittgenstein. I had discussed this problem with my professor and important Spinoza scholar, Pierre-François Moreau, who had pointed out to me: there is great philosophical interest in the similarities and the relationship between Spinoza and Wittgenstein, but no one has dealt seriously with the subject until now. So I believe that, after so many years, Aristides Baltas has filled this gap in the international bibliography in the best possible way.