Κοινωνικές ανισότητες στην υγεία: η περίπτωση των ογκολογικών ασθενών στην Ελλάδα, στον απόηχο των διαδοχικών κρίσεων

Abstract

Οι νεοπλασματικές ασθένειες ευθύνονται για το ¼ των θανάτων στην Ελλάδα, ενώ η διαχείριση του αυξανόμενου ρυθμού εμφάνισής τους από το δημόσιο σύστημα υγείας, προσκρούει σε εμπόδια πρόσβασης. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, αρχικά κατά τη χρηματοπιστωτική κρίση, και έπειτα κατά την πανδημική, επέδρασαν αρνητικά τόσο στους βασικούς κοινωνικοοικονομικούς προσδιοριστές υγείας, όσο και στη δομή και λειτουργία του δημόσιου συστήματος υγείας, με αποτέλεσμα μεγάλο αριθμό ασθενών με ακάλυπτες ιατρικές ανάγκες και αύξηση των ιδιωτικών δαπανών υγείας. Οι συνέπειες αυτές δε, αφορούν κυρίως νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και ασθενείς χωρίς οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσμούς. Στην περίπτωση της νόσου του καρκίνου, όπου οι χρόνοι διάγνωσης και θεραπείας είναι σημαντικές μεταβλητές για την πρόγνωση των ασθενών, ενεργοποιούνται στρατηγικές κινητοποίησης όλων των πιθανών πόρων, για την προσπέλαση των εμποδίων πρόσβασης στο δημόσιο σύστημα υγείας και την ανεύρεση της κατάλληλης ιατρικής ομάδας. Τα άτυπα κοινωνικά δίκτυα, σε αυτό το στάδιο, κρίνονται καθοριστικά. Αντικείμενο της εργασίας είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ, της έγκαιρης πρόσβασης ογκολογικών ασθενών σε δημόσιες δομές υγείας, της αυξανόμενης στροφής τους προς ιδιωτικούς φορείς και της συμβολής του κοινωνικού τους κεφαλαίου στην πορεία τους εντός του συστήματος υγείας. Η υπόθεση εργασίας είναι πως οι χρονικές καθυστερήσεις στις δημόσιες δομές υγείας ωθούν μεγάλη μερίδα ογκολογικών ασθενών σε ιδιωτικούς φορείς παροχής περίθαλψης, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα παρεμβαίνουν, συμβάλλοντας στη χάραξη των κατάλληλων διαδρομών εντός του συστήματος και λειτουργούν ως δίχτυ ασφαλείας για τους ίδιους. Το θέμα προσεγγίζεται σε πρώτο επίπεδο με βιβλιογραφική επισκόπηση και σε δεύτερο επίπεδο με ποιοτική έρευνα, μέσω εννέα ημιδομημένων συνεντεύξεων, ανοιχτού τύπου, ασθενών και φροντιστών. Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξαν την ένταση των ανισοτήτων υγείας στην Ελλάδα, ως συνέπεια των διαδοχικών κρίσεων και της επίδρασης των πολιτικών διαχείρισής τους στο σύστημα υγείας και τους κοινωνικούς προσδιοριστές υγείας. Ογκολογικοί ασθενείς με χαμηλό εισόδημα και επισφαλή εργασία επιβαρύνονται περαιτέρω οικονομικά, όταν έρχονται αντιμέτωποι με εμπόδια πρόσβασης στο δημόσιο σύστημα, τα οποία τους αναγκάζουν να στραφούν σε ιδιωτικούς παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, ενώ το ελλιπές ανθρώπινο κεφάλαιο και συγκεκριμένα, το μορφωτικό επίπεδο και η εγγραμματοσύνη υγείας, λειτουργεί επιπλέον επιβαρυντικά. Η ύπαρξη άτυπων κοινωνικών δικτύων συμβάλει επίσης στη στροφή προς την ιδιωτική υγεία, προς εξοικονόμηση του πολύτιμου χρόνου και ανεύρεσης έμπιστου θεράποντος ιατρού, όταν δεν δύναται να συνδέσει ασθενείς ή φροντιστές με πρόσωπα και φορείς της δημόσιας υγείας.

The neoplastic diseases are responsible for ¼ of deaths in Greece, while the public health sector’s management of their rising rate of appearance collides with access barriers. Neoliberal policies, during the financial crisis at first, and then at the pandemic, had negatively influenced both the basic socioeconomic determinants of health and the public health sector’s structure and function, resulting in increased numbers of patients with unmet medical needs and rising rates of private payments. These consequences mainly affect households of low income and patients lacking family and social bonds. In the case of cancer disease, where the diagnostic and treatment timings are central variables of patients’ prognosis, strategies for mobilizing the available resources are activated, with the aim of overcoming the public sector’s obstacles and finding the suitable medical team. The informal social networks, at this stage, are considered decisive. The study reports on the relationship among, early access of cancer patients in public health sector, their increasing shift towards private sector and the contribution of social capital to their route inside the health system. The working hypothesis is that due to delays in public health units, significant number of cancer patients turns to private health sector, while social networks intervene, contributing to planning their appropriate routes in the health system, and act as a safety net. The subject of the paper is approached, at a first level, with a bibliographic review, and at the second level, with qualitative research, through nine semi-structured, open-ended interviews with patients and caregivers. The results of the research highlighted the intensity of health inequalities in Greece, as a consequence of successive crises and the impact of their management policies on the health system and the social determinants of health. Cancer patients with low income and precarious employment are further burdened financially, when they face barriers to access the public system, which force them to turn to private healthcare providers, while insufficient human capital, specifically educational level and health literacy, further aggravates the situation. The existence of informal social networks also contributes to the shift towards private health, in order to save valuable time and find a trusted treating physician, when it is not possible to connect patients or caregivers with public health persons and institutions.