Πτυχές της αστυνομικής συνεργασίας στο πλαίσιο της ΕΕ για την πρόληψη και καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών και της εμπορίας ανθρώπων

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζει το εύρος των πτυχών της αστυνομικής συνεργασίας σε ένα δυναμικά εξελισσόμενο πολιτικό, θεσμικό, στρατηγικό και επιχειρησιακό πεδίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πρόληψη και καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών και της εμπορίας ανθρώπων. Υπό το πρίσμα αυτό, μέσω της ακαδημαϊκής έρευνας και κριτικής προσέγγισης των συναφών νομικών κειμένων και εγγράφων πολιτικής και στρατηγικής, θα αξιολογηθεί η προσαρμοστικότητα της Ένωσης στις εξελισσόμενες προκλήσεις, η ανθεκτικότητα του ισχύον θεσμικού πλαισίου, η αποτελεσματικότητα της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και των αρμόδιων ευρωπαϊκών Οργανισμών, καθώς και το φάσμα διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παράλληλα, εξετάζεται ο βαθμός στον οποίο οι νέες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες στον τομέα αυτό επιτρέπουν την αποτελεσματική και συντονισμένη αντιμετώπιση των αναδυόμενων απειλών, με έμφαση στην ενισχυμένη αστυνομική συνεργασία σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Ειδικότερα, η έρευνα ξεκινά πρωτίστως με την παρουσίαση της πολιτικής, νομοθετικής και στρατηγικής κατεύθυνσης της ΕΕ, η οποία τέθηκε από το 2002, μέσω της ανάλυσης ειδικότερων πτυχών του θεσμικού πλαισίου που εισήγαγε το «Πακέτο Διευκόλυνσης» (2002), η Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τη Μετανάστευση (2015), το Σχέδιο Δράσης της ΕΕ κατά της παράνομης διακίνησης μεταναστών (2015-2020) και τα Συμπεράσματα Συμβουλίου (2016), πρωτοβουλίες που απηχούν τις δεσμεύσεις της Ένωσης για την προώθηση συντονισμένης δράσης σε επίπεδο ΕΕ και διεθνώς κατά της παράνομης διακίνησης μεταναστών και εμπορίας ανθρώπων. Εν συνεχεία, η έρευνα εστιάζει στις σύγχρονες ευρωπαϊκές στρατηγικές και στο θεσμικό πλαίσιο που εισάγει το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο (2020-2024) και η Στρατηγική της Ένωσης Ασφάλειας 2020-2025. Τέλος, αναλύονται τα σύγχρονα νομοθετικά και επιχειρησιακά εργαλεία στον εν λόγω τομέα, καθώς και η πρόσφατη πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2023) για τη διαμόρφωση μιας παγκόσμιας συμμαχίας για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών και της εμπορίας ανθρώπων. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στη διπλωματική εργασία συνδυάζει την ποιοτική ανάλυση και την ακαδημαϊκή ερευνητική προσέγγιση βασισμένη τόσο σε κείμενα πολιτικής, όσο και σε υφιστάμενες στρατηγικές κατευθύνσεις, όσο και στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, αλλά και στις τρέχουσες προτάσεις αναθεώρησής του. Υπό το πρίσμα αυτό, επιδιώχθηκε η συστηματική διερεύνηση των πτυχών της αστυνομικής συνεργασίας στο νομοθετικό και στρατηγικό πεδίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών και της εμπορίας ανθρώπων, καθώς και η αξιολόγηση της πρακτικής εφαρμογής των μέτρων που εισάγονται, μέσα από ειδικότερα στοχευμένα παραδείγματα και ποιοτικά δεδομένα. Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν ότι, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, υπάρχει περιθώριο βελτίωσης που άπτεται του καλύτερου συντονισμού, της συνεργασίας των αρμόδιων Αρχών επιβολής του νόμου και της διαλειτουργικότητας των υφιστάμενων συστημάτων τους. Στα συμπεράσματα της παρούσας διπλωματικής εργασίας τίθεται η συνθήκη επίτευξης μιας κοινής πολιτικής της ΕΕ στον τομέα της καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης μεταναστών και της εμπορίας ανθρώπων, οι συνιστώσες της οποίας αποτελούνται από την αντίληψη και διασύνδεση της εθνικής με την ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα, την ενισχυμένη αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, την επιμέρους αποτελεσματική επιχειρησιακή συνεργασία και του βέλτιστου συντονισμού μεταξύ των αρμόδιων Αρχών στις προληπτικές και κατασταλτικές τους δράσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις εν λόγω πολιτικές και δράσεις, μέσα από ένα ισχυρό ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο προστασίας, η οποία περιλαμβάνει μία βιώσιμη λύση για τις συνεχιζόμενες μεταναστευτικές ροές που άπτεται, μεταξύ άλλων και της αναγκαιότητας δημιουργίας νόμιμων οδών μετανάστευσης, αποτελούν καίρια σημεία της επιτυχούς ενωσιακής μεταναστευτικής πολιτικής, της προστασίας της εσωτερικής ασφάλειας της ΕΕ και της επιτυχούς αστυνομικής συνεργασίας. Τέλος, ξεχωριστή θέση στο πλέγμα προτάσεων έχει η ενίσχυση της εξωτερικής διάστασης της μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ, ως βασικό δομικό στοιχείο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της παράνομης διακίνησης μεταναστών και της εμπορίας ανθρώπων, μέσα από δράσεις διεθνών επαφών, συνεργασίας, εξωστρέφειας και συναντίληψης του διεθνούς δικαιοκρατικού πεδίου.This thesis examines the various aspects of police cooperation within a dynamically evolving political, institutional, strategic, and operational framework of the European Union to prevent and combat migrant smuggling and human trafficking. From this perspective, through academic research and a critical analysis of relevant legal texts and policy and strategic documents, the adaptability of the Union to emerging challenges, the resilience of the existing institutional framework, the effectiveness of cooperation among Member States and relevant European agencies, and the extent to which human rights are safeguarded will be evaluated. At the same time, the research explores the degree to which new European initiatives in this field enable an effective and coordinated response to emerging threats, emphasizing enhanced police cooperation at both the European and international levels. Specifically, the research begins with an overview of the EU’s political, legislative, and strategic direction set in 2002, analyzing key aspects of the institutional framework introduced by the “Facilitation Package” (2002), the European Agenda on Migration (2015), the EU Action Plan against Migrant Smuggling (2015-2020), and the Council Conclusions (2016). These initiatives reflect the Union’s commitments to promoting coordinated action at the EU and international levels against migrant smuggling and human trafficking. The research then focuses on contemporary European strategies and the institutional framework introduced by the new Pact on Migration and Asylum (2020-2024) and the EU Security Strategy (2020-2025). Finally, it analyzes modern legislative and operational tools in this domain, as well as the recent initiative of the European Commission (2023) to establish a global alliance to combat migrant smuggling and human trafficking. The methodology adopted in this thesis combines qualitative analysis and an academic research approach based on policy documents, existing strategic guidelines, the current institutional framework, and ongoing proposals for its revision. In this context, the research systematically explores aspects of police cooperation within the legislative and strategic landscape of the European Union for combating migrant smuggling and human trafficking. Additionally, it assesses the practical implementation of the measures introduced, using targeted examples and qualitative data. The research findings indicate that, despite significant progress, there is room for improvement in terms of better coordination, cooperation among law enforcement authorities, and the interoperability of existing systems. The conclusions of this thesis highlight the need for a common EU policy in the fight against migrant smuggling and human trafficking. This policy should integrate national, European, and international realities, enhance solidarity among Member States, ensure effective operational cooperation, and optimize coordination among relevant authorities in both preventive and enforcement actions. It is worth noting that ensuring human rights protection within these policies and actions—through a robust European institutional framework—includes sustainable solutions for ongoing migration flows, emphasizing the necessity of legal migration pathways. These elements are crucial to the success of the EU migration policy, the protection of the Union’s internal security, and the effectiveness of police cooperation. Lastly, a key aspect of the proposed policy framework is strengthening the external dimension of the EU’s migration policy. This is essential for effectively addressing migrant smuggling and human trafficking through international engagement, cooperation, outreach, and a shared understanding of the global rule-of-law landscape.