Brexit: μια επισκόπηση

Abstract

Αφότου καθιερώθηκε η πανεπιστημιακή έρευνα και διδασκαλία περί ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, εν πολλοίς ως αποτέλεσμα της επιτυχίας του μεταπολεμικού εγχειρήματος της ΕΟΚ, υπήρχε διάχυτα η εξής παραδοχή, ρητή ή άρρητη: εθεωρείτο ότι η ενοποίηση προχωράει μπροστά, με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα / Ευρωπαϊκή Ένωση να διευρύνεται και να εμβαθύνεται συνεχώς. Αυτή η προσέγγιση, με μια οσμή νομοτέλειας, διαπότιζε τον δημόσιο όσο και τον ακαδημαϊκό λόγο: χαρακτηριστικό παράδειγμα, η νεολειτουργική θεωρία που υπογράμμιζε ότι η ενοποίηση σε έναν τομέα θα οδηγούσε αναγκαστικά στη διάχυσή της σε άλλους συναφείς τομείς κ.ο.κ. Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα παρουσιαζόταν ενίοτε σαν ποδήλατο που για να μην πέσει έπρεπε να βρίσκεται συνεχώς εν κινήσει. Στο παραπάνω «αφήγημα» (για να χρησιμοποιήσουμε μια λέξη που τείνει να γίνει του συρμού) πολλοί αντιπαρέθεταν ως αντίλογο τη διακυβερνητική οπτική: ότι δηλαδή κινούσα δύναμη της ενοποίησης ήταν και παραμένουν τα εθνικά κράτη, οι συγκλίσεις και οι μικροί ή μεγάλοι συμβιβασμοί, μεταξύ κυβερνήσεων, σε διάφορες κομβικές ιστορικές στιγμές. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εμφανίζεται όλο και περισσότερο ναρκοθετημένη και τελματωμένη. Το πιστοποιεί η χρόνια ένταση στην Ευρωζώνη (Grexit, εσχάτως Italexit), αλλά και οι ισχυροποιούμενες ποικίλες φυγόκεντρες δυνάμεις ακόμα και σε ισχυρά παλιά κράτη μέλη: «Εναλλακτική για τη Γερμανία», «Εθνικό Μέτωπο» στη Γαλλία, «Κίνημα Πέντε Αστέρων» στην Ιταλία. Συγχρόνως, ιδίως μετά το 2015 λόγω του πολέμου στη Συρία, στην οικονομική κρίση ήρθε να επικαθήσει ως εξωγενής παράγων το προσφυγικό, πυροδοτώντας έντονες διαφοροποιήσεις και ομαδοποιήσεις (κράτη της κεντρικής Ευρώπης).After the establishment of university research and teaching on European integration, largely as a result of the success of the post-war EEC undertaking, there was a diffuse assumption, explicit or implicit: it was considered that unification was moving forward, with the European Community / European Union continuously widening and deepening. This approach, with a whiff of inevitability, permeated both public and academic discourse: a characteristic example, neofunctionalist theory which emphasized that integration in one sector would necessarily lead to its spillover into other related sectors etc. The European edifice was sometimes presented as a bicycle that had to be constantly in motion in order not to fall. Many opposed the intergovernmental perspective as a counterargument to the above "narrative" (to use a word that tends to become fashionable): namely that the driving force of integration was and remains the nation states, the convergences and small or large compromises between governments at various crucial historical moments. In recent years, however, the course of European integration appears increasingly undermined and bogged down. This is certified by the chronic tension in the Eurozone (Grexit, recently Italexit), but also by the strengthening various centrifugal forces even in strong old member states: "Alternative for Germany," "National Front" in France, "Five Star Movement" in Italy. At the same time, especially after 2015 due to the war in Syria, the refugee issue came to be superimposed on the economic crisis as an exogenous factor, triggering intense differentiations and groupings (Central European states).