Μεταφραστική αμφισημία και αριστοτελική διαλεκτική: η περίπτωση της ευδαιμονίας

Abstract

Ο συγγραφέας ενός φιλοσοφικού έργου πραγματεύεται συχνά λέξεις με πλούσιο σημασιολογικό περιεχόμενο, επιχειρώντας να τις συλλάβει, να τις οδηγήσει σε μία και μόνη, σαφώς καθορισμένη έννοια και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, να τις εντάξει πλέον ως μονοσήμαντους φιλοσοφικούς όρους στη θεώρηση που οικοδομεί. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο μεταφραστής διαθέτει, ενίοτε, τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ μιας μεταφραστικής λύσης που θα αναδεικνύει τον αρχικό εννοιολογικό πλούτο της μεταφραζόμενης λέξης και κάποιας άλλης, η οποία, υποβαθμίζοντας τον αρχικό αυτόν πλούτο, θα προσανατολίζει εκ προοιμίου τον αναγνώστη στην κατεύθυνση της αυστηρά προσδιορισμένης έννοιας στην οποία καταλήγει ο μεταφραζόμενος φιλόσοφος. Πιστεύω ότι η δεύτερη από τις δύο αυτές επιλογές είναι σε αρκετές περιπτώσεις προβληματική. Όσοι κλίνουν προς αυτήν το κάνουν, υποθέτω, θεωρώντας ότι μια πολύσημη λέξη δεν είναι η καταλληλότερη για τη μετάφραση ενός αυστηρού φιλοσοφικού όρου και, ως εκ τούτου, η υιοθέτησή της κινδυνεύει να δυσκολέψει την κατανόηση της υποστηριζόμενης φιλοσοφικής θέσης. Η διαχείριση, όμως, αυτού του κινδύνου δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα του μεταφραστή: είναι ένας κίνδυνος τον οποίο ανέλαβε ο ίδιος ο φιλόσοφος, όταν υιοθέτησε την υπό μετάφραση λέξη ως φορέα της φιλοσοφικής του έννοιας, χωρίς ποτέ να ελπίζει σε κάποιον μεταφραστή-προστάτη.The author of a philosophical work often deals with words of rich semantic content, attempting to capture them, to lead them to one and only one, clearly defined concept and, in this way, to integrate them as unambiguous philosophical terms into the theory he is building. In such cases, the translator sometimes has the possibility of choosing between a translational solution that would highlight the original conceptual richness of the word being translated and some other solution which, by downgrading this original richness, would orient the reader from the outset in the direction of the strictly determined concept at which the translated philosopher arrives. I believe that the second of these two choices is problematic in many cases. Those who lean toward it do so, I suppose, considering that a polysemous word is not the most suitable for translating a strict philosophical term and, consequently, its adoption risks making it difficult to understand the philosophical position being supported. The management of this risk, however, does not fall within the translator's competence: it is a risk that the philosopher himself undertook when he adopted the word under translation as the bearer of his philosophical concept, without ever hoping for some translator-protector.