Κοινωνικές αναπαραστάσεις οικογένειας και συγγένειας στα αναγνωστικά βιβλία του δημοτικού σχολείου στην Ελλάδα από το 2006 έως σήμερα

Abstract

Η παρούσα εργασία εξετάζει τις κοινωνικές αναπαραστάσεις της οικογένειας και τη συγγένειας όπως αυτές αποτυπώνονται στα πιο πρόσφατα αναγνωστικά βιβλία του δημοτικού σχολείου που διδάσκονται στα ελληνικά σχολεία από 2006 έως σήμερα. Η έρευνα βασίζεται στη μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου με την οποία επιχειρείται να αναδειχθούν οι τύποι των οικογενειών, οι οικογενειακές και οι συγγενικές σχέσεις και τα στερεότυπα των οικογενειακών ρόλων με βάση το φύλο που προβάλλονται στους μαθητές των δημοτικών σχολείων. Μέρος της εργασίας αποτελεί επίσης η αναφορά σε παλαιότερες έρευνες σχετικά με τα αναγνωστικά που διδάσκονταν στα ελληνικά σχολεία από το 1954 έως το 2006, ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο οι αναπαραστάσεις της οικογένειας και της συγγένειας ακολουθούν τις κοινωνικές εξελίξεις. Το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας επικεντρώνεται στην αποσαφήνιση του όρου «κοινωνικές αναπαραστάσεις», στις διαδικασίες διαμόρφωσής τους και στα χαρακτηριστικά τους και στη συσχέτισή τους με έννοιες όπως η γνώμη, οι προκαταλήψεις, οι στάσεις και τα στερεότυπα. Ακολούθως, εξερευνώνται διαδεδομένες αντιλήψεις για την οικογένεια και οι σύγχρονες μορφές της σε Ελλάδα και Ευρώπη. Στη συνέχεια μελετάται η επίδραση της οικογένειας και του σχολείου, ως φορείς κοινωνικοποίησης, στον καταμερισμό ρόλων με βάση το φύλο και στην ανάπτυξη της έμφυλης ταυτότητας. Η ανάλυση των κειμένων ανέδειξε ως κυρίαρχη αναπαράσταση της σύγχρονης οικογένειας τη αρραγή πυρηνική διγονεϊκή οικογένεια με ένα ή δύο παιδιά και τη συμπληρωματική παρουσία του παππού και της γιαγιάς, με ελάχιστες αναφορές σε άλλους τύπους όπως οι μονογονεϊκή . Οι σχέσεις των δύο συζύγων είναι περισσότερο γονεϊκές παρά συζυγικές, με έμφαση στην ανατροφή του παιδιού, ενώ περιορισμένη είναι και η παρουσία της οικογένειας ως συλλογική οντότητα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Τέλος, παρά τη σημαντική βελτίωση σε σχέση με τα παλαιότερα αναγνωστικά, τα αντρικά και γυναικεία πρότυπα συνεχίζουν να παρουσιάζονται με άνισο τρόπο, καθώς οι ρόλοι εξακολουθούν να κατανέμονται στερεοτυπικά με βάση το κοινωνικό φύλο.The present diploma thesis examines the social representations of the family and kinship as they are reflected in the most recent school language textbooks of primary education taught in Greek schools from 2006 till today. The research is based on the content analysis method and seeks to detect the types of families, family relationships and stereotypes of gender roles within the family, displayed to primary school pupils. Part of the essay is also the reference to past research on primary school textbooks that were taught in Greece from 1954 to 2006 to ascertain whether family and kinship representations follow social developments. The theoretical framework of this thesis focuses on the definition of the term "social representations", the processes of their formation and their characteristics, and their correlation with notions such as opinion, prejudices, attitudes and stereotypes. Subsequently, examines widespread perceptions and modern types about family in Greece and Europe and studies how socialization agents, as family and school influence the formation of gender-based roles and identities. The content analysis highlighted as the dominant representation of the modern family the closely-united nuclear two-parent family with one or two children and the complementary presence of grandparents, with few references to other types, such as the single-parent family. Furthermore, relationships between both spouses are more parental rather than conjugal, with an emphasis on nurture, while the presence of the family as a collective entity in the social sphere is limited. Finally, despite a significant improvement over past school textbooks, male and female standards continue to be unevenly presented, as roles remain gender stereotyped.