Περιστασιακή απασχόληση, μετανάστευση και αδήλωτη εργασία στον αγροτικό τομέα

Abstract

Η μετανάστευση και η μισθωτή απασχόληση στον αγροτικό τομέα αποτελούν έννοιες απολύτως συνυφασμένες και στην ελληνική περίπτωση. Είναι δε σε τόσο μεγάλο βαθμό εξαρτημένη η αγροτική παραγωγή στη χώρα μας από την εργασία αλλοδαπών εργατών που οι ελλείψεις σε εργατικά χέρια των τελευταίων ετών συνεπάγονται μεσοπρόθεσμα ανυπολόγιστες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Η δυσμενής διακριτική αντιμετώπιση των γεωργικών μισθωτών στο πλαίσιο της κοινωνικής νομοθεσίας επί σειρά πολλών δεκαετιών εδράζεται στο τεκμήριο του περιστασιακού χαρακτήρα της άμεσης γεωργικής εργασίας και στο πρόσχημα της εποχικότητας της αγροτικής απασχόλησης. Μολονότι η οικονομική και τεχνολογική πρόοδος αλλοιώνουν εν καιρώ αυτά τα κριτήρια, η συντριπτική παρουσία αλλοδαπών στις τάξεις των εργατών γης αποτελεί το έναυσμα για περαιτέρω απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων στον κλάδο. Η εισαγωγή του εργοσήμου ως αποκλειστικού μέσου πληρωμής και ασφάλισης από το 2010 γρήγορα μετεξελίσσεται στη πράξη σε ειδικό εργασιακό καθεστώς, ενώ σε συνάρτηση με την κυριαρχία του παράνομου καθεστώτος διαμονής των εργατών γης, συμβάλει στη διαμόρφωση μιας ειδικής οικονομικο-νομικής ζώνης, όπου γίνονται επισήμως ανεκτά, εάν όχι επιθυμητά, φαινόμενα ακραίας εργασιακής εκμετάλλευσης, αδήλωτης εργασίας και παραβατικότητας στην κοινωνική ασφάλιση. Στο περιβάλλον δε της πανδημίας η περαιτέρω απορρύθμιση της γεωργικής μισθωτής εργασίας επιλέγεται σαν μέσο αφενός συγκράτησης του εργατικού κόστους για τις επιχειρήσεις του κλάδου και αφετέρου κάλυψης των κενών θέσεων εργασίας που για πρώτη φορά καταγράφονται πολύ σημαντικά σε όλη την επικράτειας. Η εισαγωγή νέων, απλών διοικητικά, κατ’ εξαίρεση ή κατά παρέκκλιση διαδικασιών, συχνά στα όρια του Νόμου, καταργούν τις εναπομείνασες προστατευτικές δικλείδες για τους εργαζόμενους και υποκαθιστούν τις τακτικές, αν και δυσλειτουργικές, διαδικασίες νόμιμης κινητικότητας (μετακλήσεις). Παρά την αποτυχία της εμμονικής στρατηγικής της θεμιτής και αθέμιτης μείωσης του εργασιακού κόστους, το μοντέλο της ακραίας ευελιξίας στον αγροτικό τομέα εξακολουθεί να κατοχυρώνεται με μέτρα και διατυπώσεις που αποσκοπούν στην απορρύθμιση και δη την εργοσημοτοποίηση της εργασίας και σε άλλους οικονομικούς κλάδους με εποχικό ή κυκλικό πρόσημο λειτουργίας.Immigration and salaried employment in the agricultural sector are completely intertwined in the Greek case. Agricultural production in the country is to such a large extent dependent on the work of migrant workers that the labor shortages of recent years in the medium term entail immeasurable economic and social consequences at the local and national level. The negative discriminatory treatment of agricultural workers in the context of social legislation over several decades is based on the presumption of the casual nature of direct agricultural work and the pretext of seasonality of agricultural employment. Although these criteria change in time by the economic and technological progress, the vast majority presence of migrants in the ranks of land workers is the trigger for further deregulation of labor relations in the sector. The introduction in 2010 of ergosimo as an exclusive means of payment and insurance is quickly evolving in practice into a special employment regime, while in relation with the dominance of the illegal residence status of land workers, it contributes to the formation of a special economic-legal zone, where phenomena of extreme labor exploitation, undeclared work and non-compliance in social security are officially tolerated, if not desirable. In the context of the pandemic, the further deregulation of agricultural work is chosen as a means of holding down labor costs for businesses in the sector and, on the other hand, covering job vacancies that are for the first time very significant in the entire country. The introduction of new, administratively simple, exceptional or derogatory procedures, often outside the limits of the Law, remove the remaining protective barriers for workers and replace the regular, albeit dysfunctional, legal mobility procedures (metakliseis). Despite the failure of the obsessive strategy of legitimate and illegitimate reduction of labor costs, the model of extreme flexibility in the agricultural sector is still enshrined with measures and formalities aimed at the deregulation and ergosimofication of employment in other economic sectors with a seasonal or cyclical sign operation.