Φαντασία και ελευθερία στον Σπινόζα και τον Καστοριάδη

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται τη φιλοσοφική σχέση ανάμεσα στον Σπινόζα και τον Καστοριάδη εστιάζοντας στη διερεύνηση του ρόλου της φαντασίας στο έργο τους. Στόχος είναι η αποκωδικοποίηση της καστοριαδικής σκέψης χρησιμοποιώντας σπινοζικά "εργαλεία", τα οποία θεωρούνται γόνιμα για την επιπρόσθετη θεωρητική πλαισίωση της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Η διερεύνηση της εν λόγω σχέσης εκκινεί από την εξέταση των εννοιών του άπειρου και του πεπερασμένου, με ειδικότερη έμφαση στο τελευταίο, καθώς εν όψει αυτού συντελείται η φαντασιακή διαδικασία. Η σχέση όμως μεταξύ άπειρου και πεπερασμένου δεν είναι μια σχέση ανταγωνιστική, αντίθετα, είναι καθόλα συμπληρωματική, γεγονός που επιτρέπει την ανάδειξη μιας πιο δυναμικής όψης της φαντασιακής λειτουργίας απ' ό,τι έχει αναδείξει για αυτήν η παραδομένη φιλοσοφία. Στη συνέχεια διερευνάται το γνωσιολογικό πρόβλημα που επιφέρει η φαντασία, η οποία ωστόσο και για τους δύο στοχαστές δεν επαφίεται σε κρίσεις αλήθειας και ψεύδους. Υπογραμμίζεται έτσι η αναγκαιότητα των φαντασιακών ιδεών και η ασυμβατότητά τους με τον ορθολογικό λογισμό. Τέλος, επιχειρείται η αντίκρουση του ντετερμινισμού ως σφάλλοντος μέσου απόκτησης της ελευθερίας και η πρόταξη της αναγκαιοκρατίας ως ικανής να αναδείξει την ελευθερία απαλλαγμένη από τελικούς σκοπούς. Στο πλαίσιο της αντίκρουσης αυτής αντικρούεται επίσης η έννοια του μεταβατικού χρόνου, ο οποίος ως τέτοιος είναι προσχεδιαστικός και επιφέρει προκαθορισμένα αποτελέσματα, στερητικά της ελευθερίας.The present thesis examines the philosophical relationship between Spinoza and Castoriadis, concentrating on the exploration of the role of imagination in their work. The purpose is to decipher Castoriadis's concept by utilizing Spinozist "means," which is deemed prolific for further theoretical framing of imagination and creativity. The investigation of this collaboration begins with an examination of the concepts of the infinite and the finite, specifically accentuating on the latter, hence it is associated with the fact that imagination is finite. Therefore, the relationship between the infinite and the finite is not at all competitive. Conversely, it is thoroughly complementary, a fact that permits a more compelling perspective on the work of imagination than what traditional philosophy has unveiled. The thesis then probes into the epistemological difficulty established by imagination, which, for both philosophers, is not based on judgments of truth or falsehood. This emphasizes the necessity of imaginative ideas and their incompatibility with rational reasoning. Ultimately, it deduces against determinism as a blemished means of obtaining freedom and on the other hand supports the necessitarianism as a perception intending to illustrate freedom without being engaged in final purposes. In this frame of mind, the notion of linear time is also disputed, as such an idea is preplanned and emerges as a consequence of a deprived freedom.