Δημογραφικές εξελίξεις, μετανάστευση και Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική

Abstract

Η γήρανση του πληθυσμού και η σταδιακή παγκοσμιοποίηση του οικονομικού περιβάλλοντος εγείρουν σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα τόσο για την οικονομική ανάπτυξη, και την αγορά εργασίας όσο και για το μέλλον του κοινωνικού κράτους. Τα θέματα αυτά απασχολούν ιδιαίτερα την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με βάση τα δημογραφικά δεδομένα αναμένεται ότι οι τάσεις αυτές θα ενισχυθούν ακόμη περισσότερο μετά το 2010 όταν οι πολυπληθείς γενεές των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών θα αποχωρούν από την αγορά εργασίας. Παράλληλα, η αύξηση των μεταναστευτικών ροών από τρίτες χώρες που παρατηρήθηκε στην Ευρώπη κατά τα τελευταία 20 χρόνια αποτελεί αναπόσπαστη διάσταση αυτής της προβληματικής. Παρότι είναι ουτοπία να πιστεύουμε ότι η αύξηση των μεταναστευτικών εισροών θα μπορούσε να δώσει λύσεις στα σύνθετα και πολυποίκιλα προβλήματα που απορρέουν από τη ραγδαία δημογραφική γήρανση, είναι γεγονός ότι η επιτυχής αξιοποίηση του μεταναστευτικού ρεύματος θα μπορούσε να προσφέρει μια σημαντική συμβολή η οποία δεν θα πρέπει να αγνοηθεί από τους ασκούντες πολιτική. Για το σκοπό αυτό απαιτείται ένα πλέγμα πολιτικών - συμπεριλαμβανομένης και της κοινωνικής πολιτικής - που δεν θα περιορίζεται στην διαχείριση των μεταναστευτικών ροών αλλά παράλληλα θα ενθαρρύνει την ενεργό συμμετοχή των μεταναστών στην οικονομική και κοινωνική ζωή των χωρών υποδοχής. Προϋπόθεση για την επιτυχία των πολιτικών αυτών είναι να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι ανησυχίες και οι επιφυλάξεις που διατυπώνονται από μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης ώστε να αντιμετωπιστούν τόσο τα όποια υπαρκτά προβλήματα όσο και οι φοβίες που έντεχνα καλλιεργούνται από ακραίους πολιτικούς χώρους. Η επιτυχής κοινωνική και οικονομική ένταξη των μεταναστών στη χώρα υποδοχής αποτελεί πρόκληση και συμφέρον όχι μόνο για τους ίδιους τους μετανάστες αλλά και για τις κοινωνίες των χωρών υποδοχής. Η ανάγκη για την διατύπωση μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής σε Ευρωπαϊκό επίπεδο αναγνωρίστηκε από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1999) η οποία προβλέπει με το Άρθρο 63 την διαμόρφωση κοινής πολιτικής για την μετανάστευση. Όμως η μεταναστευτική πολιτική συνδέεται άμεσα με την αδιαμφισβήτητη δικαιοδοσία του κάθε κράτους να χορηγεί άδειες παραμονής, άσυλο ή υπηκοότητα σε πολίτες τρίτων χωρών. Για το λόγο αυτό, παρόλη την πρόοδο που συντελέστηκε κατά την τελευταία διετία, η μέχρι τώρα ανάπτυξή της Ευρωπαϊκής Μεταναστευτικής Πολιτικής έχει διατηρήσει ένα επικουρικό χαρακτήρα σε σχέση με τις εθνικές πολιτικές. Ταυτόχρονα όμως, έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτή η αναγκαιότητα ενίσχυσης της Ευρωπαϊκής συνεργασίας ιδιαίτερα σε μια σειρά από θέματα όπως: • Η διαμόρφωση ενός κοινού θεσμικού πλαισίου αρχών για την πιο ομαλή συνεργασία των κρατών - μελών και τον συντονισμό των εθνικών πολιτικών. • Η διατύπωση ενιαίας διαπραγματευτικής θέσης σε θέματα συνεργασίας με τις χώρες προέλευσης με στόχο την καλλίτερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και τον περιορισμό της παράνομης μετανάστευσης. • Η προώθηση της κοινωνικής και οικονομικής ένταξης των μεταναστών ειδικότερα σε θέματα προώθησης της απασχόλησης, καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και της ξενοφοβίαςThe ageing of the population and the gradual globalisation of the economic environment raise serious structural problems for both economic growth and the labour market, as well as for the future of the welfare state. These issues are of particular concern to the European Union. Based on demographic data, it is expected that these trends will be even more strengthened after 2010 when the large generations of the first post-war decades will leave the labour market. At the same time, the increase in migratory flows from third countries observed in Europe over the last 20 years is an integral aspect of this problem. Although it is utopian to believe that increasing immigration could provide solutions to the complex and diverse problems arising from rapid demographic aging, it is a fact that the successful utilization of immigration could provide a significant contribution that should not be ignored by policymakers. To this end, a network of policies is required - including social policy - that will not be limited to the management of immigration flows but will also encourage the active participation of immigrants in the economic and social life of the host countries. A prerequisite for the success of these policies is to take seriously the concerns and reservations expressed by a large part of public opinion in order to address both any existing problems and the fears skillfully cultivated by extreme political circles. The successful social and economic integration of immigrants in the host country is a challenge and an interest not only for the immigrants themselves but also for the societies of the host countries. The need for the formulation of a common immigration policy at a European level was recognized by the Treaty of Amsterdam (1999) which provides in Article 63 for the formulation of a common immigration policy. However, immigration policy is directly linked to the undisputed jurisdiction of each state to grant residence permits, asylum or citizenship to third-country nationals. For this reason, despite all the progress made over the last two years, the development of the European Immigration Policy so far has maintained a subsidiary character in relation to national policies. At the same time, however, the necessity of strengthening European cooperation has become more widely accepted, particularly in a number of issues such as: • The formation of a common institutional framework of principles for smoother cooperation between member states and the coordination of national policies. • The formulation of a single negotiating position on issues of cooperation with countries of origin with the aim of better managing migration flows and limiting illegal immigration. • The promotion of the social and economic integration of immigrants, particularly in matters of promoting employment, combating social exclusion and xenophobia.