Ρομά διαμεσολαβητές υγείας: μια κριτική αποτίμηση του θεσμού στο ελληνικό πλαίσιο

Abstract

Οι περιλήψεις στις εισαγωγές των ακαδημαϊκών περιοδικών σε θέματα υγείας των Ρομά, φαίνεται να έχουν παραγάγει ένα είδος συναινετικής αφήγησης (consensus narrative), η οποία περιλαμβάνει φράσεις όπως «μεγάλο και διακριτό μέγεθος πληθυσμού, ανισότητες, φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, ταυτότητα, παραδόσεις και ιστορία των Ρομά, επιπτώσεις στην υγεία, κλπ.», και ενισχύεται από την τυποποιημένη επανάληψή της. Στην παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζω τη σχέση που μπορεί να έχουν οι Ρομά διαμεσολαβητές υγείας με τις συναινετικές αφηγήσεις γύρω από τους Ρομά, τους τρόπους με τους οποίους φαίνεται να γίνεται αντιληπτός ο ρόλος τους από τους ίδιους, τις κοινότητές τους, το κράτος, την Κοινωνία των Πολιτών (ΚτΠ) και τις διεθνείς οργανώσεις, και τους τρόπους με τους οποίους ενδέχεται να εξυπηρετούν πολιτικές πολύ ευρύτερες από αυτές που αφορούν τον τομέα της υγείας. Τα παραπάνω ερωτήματα τα διερεύνησα μέσω της κριτικής αναστοχαστικής ανθρωπολογίας και των μεταποικιακών και διαθεματικών σπουδών. Χρησιμοποίησα επίσης στοιχεία της αυτοεθνογραφικής προσέγγισης. Το υλικό που χρησιμοποιώ προκύπτει από τις σημειώσεις που κρατούσα στο προσωπικό μου ημερολόγιο και τις βιντεοσκοπήσεις που πραγματοποιήσαμε κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων «Νέοι Ρομά Διαμεσολαβητές Υγείας» και «Hprolipsis». Σύμφωνα με τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγω, οι Ρομά διαμεσολαβητές υγείας φαίνεται να αποτελούν απόρροια αλλά και μέρος, πλέον, των συναινετικών αφηγήσεων σχετικά με τους Ρομά. Οι ίδιοι οι Ρομά διαμεσολαβητές υγείας βλέπουν το ρόλο τους ως μια ευκαιρία βελτίωσης του οικονομικού, κοινωνικού, πολιτισμικού και συμβολικού τους κεφαλαίου και οι κοινότητές τους τούς αντιλαμβάνονται ως «ιθαγενείς πληροφοριοδότες» και ως άτομα που τους προσφέρουν ευκαιρία να προφυλαχτούν από κάποιο κίνδυνο. Το κράτος φαίνεται να τους προσδίδει ένα εργαλειακό ρόλο (διαμεσολαβητής «δούρειος ίππος») με σκοπό να προλάβει/εκτονώσει εκρηκτικές δυνητικά καταστάσεις ή και να συνεχίσει να παράγει γνώση η οποία θα ενισχύει τις υπάρχουσες συναινετικές αφηγήσεις ενώ για την ΚτΠ και τις διεθνείς οργανώσεις, φαίνεται να αποτελούν το μέσο εφαρμογής και εγκαθίδρυσης νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Τέλος, φαίνεται να επιβεβαιώνονται, για ακόμα μια φορά, οι ισχυρισμοί άλλων ερευνητών ότι τα προγράμματα που προωθούν τους Ρομά διαμεσολαβητές υγείας δημιουργούν εμπόδια στις εκστρατείες για δικαιοσύνη, ισότητα και ελευθερία, οι οποίες έχουν σκοπό να καταρρίψουν τις κοινωνικές, οικονομικές, φυλετικές και έμφυλες ανισότητες.

The summaries regarding Roma in the introductions of articles in medical journals have produced a type of consensus narrative, which includes phrases, such as “large and discrete population size, inequality, violence, social exclusion, identity, traditions and history of the Roma, health effects” etc., that is reinforced through its formulaic repetition. In this thesis I examine the relationship that Roma health mediators may have with the consensus narrative regarding Roma, the ways in which their role is perceived by themselves, their communities, the state, the civil society and the international organizations and the ways in which they can serve policies far beyond those in the health sector. I explored the above questions through critical reflexive anthropology, postcolonial and intersectional studies, as well as by using elements of the self-ethnographic approach. The data I used come from notes I kept in my personal diary and video footage that was produced during the programs “Young Roma Medical Mediators” and “Hprolipsis”. According to the findings, the Roma health mediator programs have evolved from and are currently understood as part of the consensus narrative regarding Roma. The Roma health mediators themselves see their role as an opportunity to improve their economic, social, cultural and symbolic capital and the Roma communities consider them as “indigenous informants” and as individuals offering them a chance of protection from some kind of danger. The state seems to give them an auxiliary role (“Trojan horse” mediators) to prevent/stretch potentially explosive situations or even to continue producing knowledge that will reinforce the existing consensus narratives. For the civil society as well as for the international organization they are seen as an instrument for the application and establishment of neo-liberal policies. Finally, the arguments made by other scholars about the obstacles created by these programs towards the structural campaigns for justice, equality and freedom to eliminate social, economic, racial and gender based inequalities, seem to be confirmed.