Σύγχρονα Θέματα, τεύχος 130 -131 (Ιούλ. - Δεκ. 2015)
Μόνιμο URI για αυτήν τη συλλογήhttps://pandemos.panteion.gr/handle/123456789/20009
ΕΠΕΑ ΠΤΕΡΟΕΝΤΑ
GEORGES BRASSENS, Mourir pour des idées
FRÉDÉRIC WORMS, Γι’ αυτή τη γενιά το ζητούμενο θα είναι ν’ αντισταθεί
ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΑΡΑΚΛΑΣ, Θρηνώντας για τους συμπολίτες μας
ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Προσφυγικό: μπορούμε να προλάβουμε τα χειρότερα;
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΡΟΖΑΚΟΥ, Το πέρασμα της Λέσβου: κρίση, ανθρωπιστική διακυβέρνηση και αλληλεγγύη
ΝΙΚΟΣ ΣΙΓΑΛΑΣ, Περί ποντιακής γενοκτονίας, ποινικοποίησης της ιστορίας και πολιτικής στάσης
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, «Και όμως κινείται»: με αφορμή τις δηλώσεις Φίλη σχετικά με τη γενοκτονία των Ποντίων
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ, Η κρίση αναπαραγωγής και προστασίας ως πολιτικό διακύβευμα στην Ελλάδα της κρίσης
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΜΟΣΧΟΝΑΣ, «Κρίσιμες εκλογές» και η ερμηνεία των εκλογών του Σεπτεμβρίου 2015
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ, Υστερόγραφο: σκέψεις για τη διακυβέρνηση και τους κινδύνους του παρόντος
IN MEMORIAM
ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ, Ανταίος Χρυσοστομίδης (1952-2015) ή μια κεραία της εποχής μας
ΑΡΘΡΑ-ΜΕΛΕΤΕΣ
ΦΑΚΕΛΟΣ: Η ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Επιμέλεια φακέλου: ΚΩΣΤΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΛΑΜΠΑΝΙΔΗΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΛΑΜΠΑΝΙΔΗΣ, Ριζοσπαστική αριστερά, ο αντιφατικός κληρονόμος πολλών προγόνων
ΒΙΒΙΑΝ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, H ευρωπαϊκή ριζοσπαστική αριστερά: η εξέλιξη των εκλογικών μεγεθών (1990-2015)
ΚΩΣΤΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ, Η ελληνική ριζοσπαστική αριστερά και η κρίση (2010-2015): όψεις μίας μεγάλης ανατροπής
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ, Αριστερά και εξουσία: η περίπτωση της Κύπρου
DAN KEITH, «Όχι σε αυτή την Ευρωπαϊκή Ένωση»: το ολλανδικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και η οικονομική κρίση μετά το 2008
MIGUEL VICENTE-MARIÑO, Podemos: Η ισπανική Νέα Αριστερά;
PHILIPPE MARLIÈRE, Η άνοδος της ριζοσπαστικής αριστεράς σήμερα στην Ευρώπη δεν είναι γραμμική: μια συζήτηση με τους Fabien Escalona / Mathieu Vieira
THILO JANSSEN, Τα κόμματα της αριστεράς στην Ευρώπη
ΧΡΗΣΤΟΣ ΗΛΙΑΔΗΣ, Τα Σεπτεμβριανά και οι άγνωστες συνέπειές τους στη Θράκη
ΣΑΒΒΑΣ ΤΣΙΛΕΝΗΣ, Αρρεναγωγείο των Ηνωμένων Εκπαιδευτηρίων Γαλατά: η ιστορία του κτηρίου μιας ελληνικής κοινοτικής σχολής της Κωνσταντινούπολης
ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΠΑΠΑΤΑΞΙΑΡΧΗΣ, Διαδοχή κορυφής: η τελετουργική αποδόμηση της «συναινετικής» δημοκρατίας
ΚΛΑΣΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
ERNESTO LACLAU / CHANTAL MOUFFE, Μετα-μαρξισμός χωρίς διάθεση απολογίας
Alexandre (Sacha) Popovic
ΝΙΚΟΣ ΣΙΓΑΛΑΣ, El-vedâ
NATHALIE CLAYER, Alexandre Popovic (1931-2014)
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Σ. ΜΑΡΚΟΥ, Μαθήματα ζωής…
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, Ο Αλέξανδρος Popovic και η Γιουγκοσλαβία
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗΣ, Στα βήματα του Πόποβιτς
ALEXANDRE POPOVIC, Αναπαράσταση του παρελθόντος και μετάδοση της ταυτότητας στους μουσουλμάνους των Βαλκανίων
Κώστας Φιλίνης
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΛΑΜΠΑΝΙΔΗΣ, Μια ανορθόδοξη βιογραφία: η πνευματική διαδρομή του πολιτικού Κώστα Φιλίνη
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΑΝΑΝΙΑΔΗΣ, Το «επάγγελμα» του Κώστα Φιλίνη
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ, Φόρος τιμής στον αρχαιολόγο Χάλεντ αλ Ασάαντ (1934-2015)
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
ΕΛΕΑΝΑ ΓΙΑΛΟΥΡΗ / ΕΛΠΙΔΑ ΡΙΚΟΥ, Το έργο τέχνης ως πονοσυλλέκτης
ΨΗΦΙΣΜΑ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου
ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΑ ΔΟΚΙΜΙΑ
ΒΙΚΥ ΚΑΡΑΦΟΥΛΙΔΟΥ, Όψεις της εβραϊκής γενοκτονίας: μια αναγνωστική πρόταση για τρία βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα
ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΣΑΜΕΛΑ, Η σπαρτιατική αγωγή ως βίωμα: με αφορμή το βιβλίο της Helen Roche, Τα γερμανικά τέκνα της Σπάρτης
ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΟΣ, Για το βιβλίο: Risto Pekka Pennanen / Panagiotis C. Poulos / Aspasia Theodosiou (επιμ.), Ottoman Intimacies, Balkan Musical Realities
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, Για το βιβλίο: Θανάσης Γκιούρας, Ελευθερία και ιστορία: Με βασική αναφορά στις θέσεις Για την έννοια της ιστορίας του Walter Benjamin
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΟΛΥΡΗΣ, Το κέλευσμα της δικαιοσύνης / Η δικαιοσύνη ως κέλευσμα. Για το βιβλίο: Jacques Derrida, Ισχύς νόμου: το «Mυστικό θεμέλιο της αυθεντίας»
ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΛΑΒΑΜΕ
Περιήγηση
Πρόσφατες Υποβολές
Τεκμήριο Περί ποντιακής γενοκτονίας, ποινικοποίησης της ιστορίας και πολιτικής στάσηςΣιγάλας, Νίκος; Sigalas, Nikos (2015)Η εμβληματική μορφή της άνοιξης των διανοουμένων, την οποία βίωσε η σύγχρονη Τουρκία τη δεκαετία του 2000, ο αρμένιος δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ (Hrant Dink), θύμα των ιδεών του και της συνέπειας που έδειξε απέναντί τους, είχε πει κάποτε: «όσο είμαι στην Τουρκία θα συνεχίσω να μιλώ για τη Γενοκτονία των Αρμενίων, όταν βρεθώ όμως στη Γαλλία θα πω ότι δεν έγινε». Ο Χραντ Ντινκ καταδικάστηκε το 2006 για τις απόψεις του σχετικά με το αρμένικο ζήτημα βάσει του περίφημου άρθρου 301 του τουρκικού ποινικού κώδικα περί «προσβολής του Τουρκισμού» (η επίμαχη έκφραση αντικαταστάθηκε στις 30.4.2008, μετά τη δολοφονία του Ντινκ). Είπε τα παραπάνω λόγια, όταν η άρνηση της αρμένικης γενοκτονίας επρόκειτο να γίνει ποινικό αδίκημα στη Γαλλία (νόμος της 12.9.2006 που αποσύρθηκε το 2008 πριν την ψήφισή του από τη σύγκλητο). Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ο Nόαμ Τσόμσκι (Noam Chomsky) και εν τέλει και ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ (Pierre Vidal-Naquet) (που εισήγαγε την κατηγορία του αρνητισμού) υπήρξαν αντίθετοι στον περί αρνητισμού νόμο. Η ποινικοποίηση της γνώμης (έστω και με θετικό πρόσημο) τους ξένιζε ως εντελώς αντίθετη στις αρχές του διαφωτισμού και του πολιτικού φιλελευθερισμού που τον διαδέχτηκε. Έκτοτε, βέβαια, έπεσε πολύ νερό στ’ αυλάκι και είναι δύσκολο να αποφύγει κανείς, χωρίς να παρεξηγηθεί, την κριτική τού περί αρνητισμού νόμου στην περίπτωση της φερ’ ειπείν της γενοκτονίας των Αρμενίων: να εξηγήσει δηλαδή ότι ο σκεπτικισμός με τον οποίο αντιμετωπίζει το θέμα της θεσμικής κατοχύρωσης και επιβολής του όρου γενοκτονία δεν αποτελεί αμφισβήτηση της τεράστιας έκτασης της βίας, του ξεκληρίσματος σχεδόν ενός ολόκληρου λαού. Τίθεται δηλαδή το πρόβλημα, βαθύτατα πολιτικό, της αποδεξιμότητας ενός επιχειρήματος, του κατά πόσο έχει «ιδιωματικό» χαρακτήρα ή όχι. Ως προς το ζήτημα αυτό ας μου επιτραπεί να αναφέρω την προσωπική μου εμπειρία, όχι με την πρόθεση να υπερβάλω τη μικρή σημασία της, αλλά για να δώσω το παράδειγμα ενός διλήμματος που θεωρώ ότι τίθεται σε ορισμένες περιπτώσεις σχετικά με τη χρήση του όρου γενοκτονία.Τεκμήριο «Και όμως κινείται»: με αφορμή τις δηλώσεις Φίλη σχετικά με τη γενοκτονία των ΠοντίωνΧριστόπουλος, Δημήτρης; Christopoulos, Dimitris (2015)Υπάρχουν «εκείνα που δεν λέγονται» και πολλές φορές επιβάλλονται στις λέξεις. Ποιος είναι αυτός που ορίζει, και μέσω ποιων διαδικασιών τίθενται εκείνα που δεν λέγονται; Αυτό είναι το κυριαρχικό ερώτημα που αναδεικνύεται. Διότι κατεξοχήν παραπέμπει στο ζήτημα της εξουσίας με τη φουκωϊκή έννοια, την εσωτερικευμένη εξουσία σε κάθε κοινωνική σχέση. Η άρνηση της γενοκτονίας των Ποντίων κατεξοχήν, λοιπόν, ανήκει σε εκείνα που δεν λέγονται. Ακόμη και αν δεν το ήξεραν κάποιοι, η δημόσια διαπόμπευση που βίωσε ο υπουργός Παιδείας μετά τις σχετικές δηλώσεις του, νομίζω, είναι αρκετή για να πείσει. Ο Νίκος Φίλης δεν είπε ότι οι Πόντιοι δεν υπήρξαν θύματα. Είπε ότι υπήρξαν θύματα εθνοκάθαρσης. Κι όμως, αυτό δεν φτάνει. Έπρεπε να ομολογήσει ότι επρόκειτο περί γενοκτονίας, λες κι η εθνοκάθαρση είναι αγαθή ενέργεια… Ας υποθέσουμε ότι ο Φίλης έκανε όντως λάθος. Ότι οι Πόντιοι δεν ήταν θύματα εθνοκάθαρσης, αλλά γενοκτονίας. Αυτό μήπως αιτιολογεί τη στοχοποίησή του; Το «λάθος» του; Φυσικά και όχι.Τεκμήριο Η κρίση αναπαραγωγής και προστασίας ως πολιτικό διακύβευμα στην Ελλάδα της κρίσηςΓρηγοράκης, Αναστάσιος; Grigorakis, Anastasios (2015)Ο δημόσιος διάλογος, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, περιστράφηκε τα τελευταία χρόνια γύρω από την οικονομική κρίση, τις αιτίες της και τους ενδεχόμενους τρόπους εξόδου από αυτήν. Από την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου μεταξύ της Ελλάδας και των πιστωτών της μέχρι την εκλογή, για πρώτη φορά, μιας κυβέρνησης προερχόμενης από την πολιτική γενεαλογία του «ευρωκομουνισμού» ή της «ριζοσπαστικής αριστεράς» και από εκεί στην εξάμηνη διαπραγμάτευση που οδήγησε στη συμφωνία της 12ης Ιουλίου, η Ελλάδα αποτελεί αναμφίβολα ένα εργαστήριο πολιτικού, νομικού, οικονομικού και ευρύτερα κοινωνικού «πειραματισμού». Εάν σηματοδότησε κάτι η τρέχουσα περίοδος κρίσης, τουλάχιστον από το 2010 και έπειτα, είναι ότι ήταν μια περίοδος μετάβασης σε ένα νέο κοινωνικό παράδειγμα. Πέρα από την οξεία οικονομική δυσπραγία και την ιλιγγιώδη ανεργία, ο όρος «κρίση» σηματοδοτεί κάτι πολύ βαθύτερο: την αδυναμία αναπαραγωγής των υποκειμένων και των οικογενειών τους με βάση τους κατεστημένους ιστορικά τρόπους και τις στρατηγικές που ανέπτυξαν μεταπολεμικά. Ειδικότερα για τις μεσοστρωματικές κοινωνικές κατηγορίες, όπως αυτές δημιουργήθηκαν μέσω της εντυπωσιακής οικονομικής ανάπτυξης κατά τη δεκαετία του ’60 και παγιώθηκαν/διευρύνθηκαν οικονομικά και συμβολικά στη μεταπολίτευση, το φάσμα της «κοινωνικής υποβάθμισης» (déclassement social) αποτελεί το κατεξοχήν σύμπτωμα της κρίσης. Υπ’ αυτήν την έννοια, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και η επίκληση της ρήξης με το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα (διαρκής λιτότητα, απόσυρση του κράτους από την οικονομία, περιορισμός του κράτους πρόνοιας, ελαστικοποίηση της εργασίας και «άνοιγμα» αγορών στον ανταγωνισμό) σχετίζεται με αυτήν ακριβώς την κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής.\Θα επιχειρήσουμε εδώ να παρουσιάσουμε τα κύρια διακυβεύματα γύρω απ’ αυτά τα ζητήματα και να αναψηλαφήσουμε τα δυνατά πεδία πολιτικής παρέμβασης, πεδία που παραμένουν ανοιχτά, δεδομένης της διατήρησης της ίδιας μεθοδολογίας αντιμετώπισης της ελληνικής κρίσης, όπως αυτή εκφράζεται μέσω των «Μνημονίων Κατανόησης» (MoU) ανάμεσα στην Ελλάδα και τους πιστωτές της. Σε αυτό το πλαίσιο, θα ανατρέξουμε στις κυρίαρχες στρατηγικές μέσα από τις οποίες τα δρώντα υποκείμενα προσπαθούσαν ιστορικά να εξασφαλίσουν ή και να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση, τόσο σε οικονομικό όσο και σε συμβολικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να εξετάσουμε τον ρόλο της κρατικής παρέμβασης σε αυτά τα πεδία κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ενός ρόλου τον οποίο αναδιαμορφώνουν ριζικά οι «μνημονιακές» πολιτικές.Τεκμήριο «Κρίσιμες εκλογές» και η ερμηνεία των εκλογών του Σεπτεμβρίου 2015Μοσχονάς, Γεράσιμος; Moschonas, Gerasimos (2015)Στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2014 ο ΣΥΡΙΖΑ περίμενε τους αντιπάλους του σε ένα εκλογικό γήπεδο ιδιαίτερα εχθρικό γι’ αυτούς: οι εκλογές δεύτερης τάξης, ιδιαίτερα προς το μέσον ή το τέλος της κυβερνητικής θητείας, είναι δυσμενείς για το κόμμα που ασκεί την εξουσία. Το επιτελείο του ΣΥΡΙΖΑ είχε τότε επιχειρήσει να μετατρέψει τις ευρωεκλογές σε «δημοψήφισμα» ενάντια στην κυβερνητική πολιτική. Η σωστή, για τα συμφέροντα του ΣΥΡΙΖΑ, στρατηγική της πόλωσης εμπεριείχε εν τούτοις, με κριτήριο τη φύση των εκλογών, ένα λάθος. Το σύνθημα «στις 25 ψηφίζουμε, στις 26 φεύγουν» έτεινε να προσδώσει μια ισχυρή διάσταση «εκλογής πρώτης τάξης» στις ευρωεκλογές και, συνεπώς, ενείχε τον κίνδυνο πρόκλησης αντισυσπείρωσης (κάτι που εκμεταλλεύτηκε ευφυώς ο τότε ηγέτης του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελος Βενιζέλος και βελτίωσε το ποσοστό του κόμματός του). Ο ΣΥΡΙΖΑ, συνεπώς, τράβηξε στα άκρα την προεκλογική του τακτική. Η αξιολόγηση δεν είναι ιδεολογική αλλά εκλογική. Η γραμμή «στις 25 ψηφίζουμε, στις 26 φεύγουν» δεν είναι συμβατή με αυτό που οι πολιτικοί επιστήμονες ονομάζουν «στρατηγική μεγιστοποίησης της ψήφου». Ωστόσο, η στρατηγική αυτή ̶ αν και περιόρισε την απόσταση ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και το άθροισμα των δυνάμεων ΝΔ και ΠΑΣΟΚ (έτσι πιστεύουμε, ουδείς όμως μπορεί να είναι βέβαιος, διότι ουδείς μπορεί να εκτιμήσει ποιο θα ήταν το εκλογικό αποτέλεσμα αν είχε επιλεγεί μια άλλη εκλογική τακτική) ̶ δεν επηρέασε σημαντικά την εκλογική δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ. Το λάθος δεν κόστισε στην τότε αξιωματική αντιπολίτευση ή δεν κόστισε τόσο ώστε να καταστεί ορατό δια γυμνού οφθαλμού. Το αποτέλεσμα για τον ΣΥΡΙΖΑ ήταν καλύτερο από την εκλογική στρατηγική που το παρήγαγε.Τεκμήριο Υστερόγραφο: σκέψεις για τη διακυβέρνηση και τους κινδύνους του παρόντοςΣεβαστάκης, Νικόλας; Sevastakis, Nikolas (2015)Ξεκινώ να γράψω αυτό το κείμενο διαβάζοντας την είδηση για το επικείμενο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης σχετικά με το Σύμφωνο Συμβίωσης. Είναι αρχές Νοεμβρίου και η επικαιρότητα μοιράζεται κυρίως ανάμεσα στο συνεχές προσφυγικό δράμα και στη μετρολογία της «φορολογικής επιδρομής». Καθώς πλησιάζει ο χειμώνας, ο ορίζοντας χρωματίζεται από σχήματα πολύ γνώριμα από το παρελθόν: η τελετουργία των τρακτέρ-που-ζεσταίνονται στον κάμπο, η προαναγγελία κάποιων από τα συνήθη επαγγελματικά-κοινωνικά μέτωπα και η δυσφορία (για να χρησιμοποιήσω μια ελαφριά λέξη) στoν χώρο της εκπαίδευσης… Βρισκόμαστε, φυσικά, εννέα μήνες μετά από τη νίκη του Σύριζα στις εκλογές του Ιανουαρίου. Μετά και τη δεύτερη λαϊκή εντολή που έπρεπε, όπως ειπώθηκε, να είναι «νωπή», για να προχωρήσει η κυβέρνηση στον νέο δρόμο. Αλλά ποιον νέο δρόμο; Κατά κάποιον τρόπο, οι άνθρωποι που αποχώρησαν ή πήραν τις αποστάσεις τους από τον Σύριζα της διακυβέρνησης θέτουν ένα εύλογο ερώτημα: τι είναι αυτό που κάνει η παρούσα κυβέρνηση; Στη βάση ποιων ακριβώς θέσεων και ποιου σχεδίου κυβερνά; Ποιο είναι το σύστημα των σκοπών της από ένα σημείο και έπειτα; Δεν έχω δει μέχρι σήμερα κάποια σοβαρή απάντηση σε αυτή την απορία. Αντίθετα: αυτή η κυβέρνηση κάνει σαν να μην έχει συμβεί τίποτα ως προς την «ταυτότητα Σύριζα». Είναι μια κυβέρνηση και ένας μηχανισμός γύρω από αυτήν, που πορεύονται στηριζόμενοι εν πολλοίς στην αποσιώπηση του πρόσφατου παρελθόντος και στην ταρίχευση άλλων στοιχείων του.Τεκμήριο In Memoriam : Ανταίος Χρυσοστομίδης (1952-2015) ή μια κεραία τα εποχής μαςΧαρτουλάρη, Μικέλα; Chartoulari, Mikela (2015)Ένας άνθρωπος με πολλές ιδιότητες που λειτούργησε ως μοχλός για να αναβαθμιστεί το πολιτισμικό τοπίο του καιρού μαςΤεκμήριο Φάκελος: Η ριζοσπαστική αριστερά στην Ευρώπη της κρίσηςΕλευθερίου, Κώστας; Eleftheriou, Kostas; Μπαλαμπανίδης, Γιάννης; Balabanidis, Giannis (2015)Αν υπάρχει μία πολιτική δύναμη που αναδείχθηκε στη διάρκεια των τελευταίων έξι ετών της κρίσης στην Ευρώπη, σε ρόλο αν όχι πρωταγωνιστικό σίγουρα όμως κάθε άλλο παρά αδιάφορο, αυτή είναι η ριζοσπαστική αριστερά. Κάτι περισσότερο από πολιτικό ρεύμα, και κάτι λιγότερο από κομματική οικογένεια με την κλασική έννοια του όρου, τα κόμματα που συναποτελούν αυτό που σήμερα ονομάζεται ριζοσπαστική αριστερά κατόρθωσαν, σε μια σειρά από χώρες, να παράγουν πολιτικά γεγονότα διαφορετικής μορφής και εμβέλειας. Και αυτό δεν συνέβη μόνο στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, όπου οι επιπτώσεις της κρίσης ήταν και οι πιο βαθιές (Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία και φυσικά Ελλάδα, με τον ΣΥΡΙΖΑ να φτάνει μέχρι την κατάκτηση της εξουσίας), αλλά και σε χώρες του σκληρού πυρήνα της Ευρώπης (Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία). Τι χαρακτηριστικά εμφανίζει αυτό το αναδυόμενο ρεύμα που επηρεάζει, ενίοτε καθοριστικά, τους πολιτικούς συσχετισμούς σε πολλές χώρες της ηπείρου μας; Ποια στοιχεία του δίνουν συνοχή αλλά και ποιες αντιφάσεις και εσωτερικές αποκλίσεις την υπονομεύουν; Ποιες είναι οι πολιτικές του δυνατότητες και ποια όρια συναντά; Εν τέλει, με ποιους τρόπους το κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο της κρισιακής συνθήκης δημιούργησε μία «δομή πολιτικών ευκαιριών» για την ευρωπαϊκή ριζοσπαστική αριστερά και σε ποιο βαθμό η τελευταία το αξιοποίησε; Σε αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει το παρόν αφιέρωμα, μέσα από μια σειρά κειμένων ελλήνων και ξένων μελετητών της «ριζοσπαστικής αριστεράς στην Ευρώπη της κρίσης», και από ποικίλες οπτικές γωνίες.Τεκμήριο Ριζοσπαστική αριστερά, ο αντιφατικός κληρονόμος πολλών προγόνωνΜπαλαμπανίδης, Γιάννης; Balabanidis, Giannis (2015)Λίγα χρόνια πριν, ας πούμε το 2008, ένα αφιέρωμα κάποιου περιοδικού στην ευρωπαϊκή ριζοσπαστική αριστερά θα προκαλούσε, ενδεχομένως, το ενδιαφέρον ενός πολύ περιορισμένου κύκλου «μυημένων» αναγνωστών. Η πέραν της σοσιαλδημοκρατίας αριστερά στην Ευρώπη ήταν μια περιθωριακή δύναμη που με εξαίρεση σποραδικές εκλάμψεις δεν έμοιαζε ικανή να επηρεάζει τις μείζονες πολιτικές εξελίξεις. Στα λίγα αυτά χρόνια, όμως, και βοηθούσης της κρίσης που ενέσκηψε στη γηραιά μας ήπειρο, συνέβησαν γεγονότα που έκαναν ακόμη και τους ίδιους τους αριστερούς –ή ιδίως αυτούς– να τρίβουν τα μάτια τους. Η ελληνική περίπτωση, δηλαδή η ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ σε κυρίαρχο πόλο του ελληνικού πολιτικού συστήματος και η άνοδός του στην εξουσία, αν και είναι η πιο εντυπωσιακή, δεν είναι η μοναδική. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το 2012, στις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας, ο υποψήφιος του Μετώπου της Αριστεράς Ζαν-Λυκ Μελανσόν πέτυχε διψήφιο σκορ (11%) πιέζοντας από τα αριστερά τον κάπως άχρωμο υποψήφιο των σοσιαλιστών και νυν πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ∙ το 2013 στη Γερμανία, το Die Linke αναδείχθηκε σε τρίτη πολιτική δύναμη της χώρας με 8,6%∙ στις ευρωεκλογές του 2014 τα κόμματα της ριζοσπαστικής αριστεράς σημείωσαν άνοδο συνολικά∙ το 2015 οι Podemos στην Ισπανία κέρδισαν ουσιαστικά τους δήμους της Βαρκελώνης και της Μαδρίτης και αποτελούν ένα από τα μεγάλα ερωτηματικά για τις επερχόμενες εθνικές εκλογές∙ το ίδιο ισχύει στην Ιρλανδία, όπου το Sinn Féin διεκδικεί μια θέση ανάμεσα στα μεγάλα κόμματα της χώρας, ενώ στην Πορτογαλία σχηματίστηκε κυβέρνηση «πληθυντικής αριστεράς», με σύνθημα την αναστροφή της πολιτικής λιτότητας, από τους Σοσιαλιστές, το ριζοσπαστικό Μπλοκ της Αριστεράς και τους «παραδοσιακούς» πορτογάλους Κομμουνιστές.Τεκμήριο Η ευρωπαϊκή ριζοσπαστική αριστερά: η εξέλιξη των εκλογικών μεγεθών (1990-2015)Σπυροπούλου, Βίβιαν; Spyropoulou, Vivian (2015)Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ως «ηθικό πλήγμα στη συνείδηση των κομμουνιστών» σηματοδότησε το τέλος μιας σημαντικής περιόδου στην ιστορία της ευρωπαϊκής αριστεράς, προκάλεσε ιδεολογικές συγχύσεις σε κόμματα και πολίτες, και επιτάχυνε τις εξελίξεις στους κόλπους της κομμουνιστικής οικογένειας στη Δύση (Bell 1993, Marantzidis / Rori 2011). Ωστόσο, η αριστερά ως πολιτική οντότητα κατάφερε να επιβιώσει μέσα στη δίνη της παγκοσμιοποίησης, της ευρωπαϊκής ενοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 αλλοίωσε ριζικά τη φυσιογνωμία των ευρωπαϊκών κομμουνιστικών κομμάτων, αποδεσμεύοντάς τα από την επιρροή της Μόσχας (Taylor 2009:5). Έρευνες δείχνουν ότι η πρόσφατη ιστορία των κομμουνιστικών κομμάτων της Δυτικής Ευρώπης είναι μια ιστορία βαθιάς κρίσης (Βotella / Ramiro 2003, Lazar 2002, Wilson 2002, Bull 1994, Gose 2005, March 2011, Hudson 2012, De Waele / Vieira 2012, Ducange / Marlière / Weber 2013) και μετασχηματισμού (March / Mudde 2005:25, March 2011). Από τη δεκαετία του 1990 και μετά όμως, η «ριζοσπαστική αριστερά» επανεμφανίζεται εκλογικά ενισχυμένη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, διεκδικώντας ένα διακριτό πολιτικό πεδίο και μια ξεχωριστή ταυτότητα. Αποτελεί ένα πλούσιο μωσαϊκό πολιτικών τάσεων (Olsen / Koß / Hough 2010:5) και αριστερών «παραλλαγών» (με ποικίλα χαρακτηριστικά που προέρχονται ενδεικτικά από τον κομμουνισμό, τον ευρωκομμουνισμό, τον τροτσκισμό, τον φεμινισμό και την οικολογία (Ducange / Marlière / Weber 2013:93). Η στρατηγική ρήξης με την κομμουνιστική παράδοση παίρνει διαφορετικές μορφές στη λειτουργία των εθνικών πολιτικών πλαισίων: σοσιαλδημοκρατικοποίηση, κοκκινο-πράσινη συμμαχία, μετα-κομμουνισμός (De Waele / Vieira 2012), ενώ η ταυτότητα των δυτικών κομμουνιστικών κομμάτων διαμορφώνεται ως μέρος του εξελισσόμενου κινήματος κατά του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης (Hudson 2012:2).Τεκμήριο Η ελληνική ριζοσπαστική αριστερά και η κρίση (2010-2015): όψεις μιας μεγάλης ανατροπήςΕλευθερίου, Κώστας; Eleftheriou, Kostas (2015)Η ελληνική ριζοσπαστική αριστερά, το σύνολο των πολιτικών κομμάτων που κινούνται πέραν της σοσιαλδημοκρατίας (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, ΔΗΜΑΡ) έχει αναδειχθεί, για προφανείς λόγους, σε μία από τις βασικές θεματικές της ευρύτερης συζήτησης για τη νεο-σχηματιζόμενη κομματική οικογένεια. Η εκλογική επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ και η ανέλιξή του στην εξουσία, συνιστούν ̶ πέραν της ιδιαίτερης περίπτωσης του ΑΚΕΛ στην Κύπρο ̶ ένα σημείο αναφοράς που επαναπροσδιορίζει τον τρόπο που η ευρωπαϊκή πολιτική επιστήμη κατανοεί το αριστερό φαινόμενο. Η κρίση, που στην περίπτωση της Ελλάδας έχει αποκτήσει οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά, λειτούργησε ως καταλύτης για μία πρωτοφανή αναδιάρθρωση του κομματικού συστήματος, που οδήγησε καταρχάς στην κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ ̶ του ηγεμονικού κόμματος της Μεταπολίτευσης ̶ και εν συνεχεία στην ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ σε πόλο εξουσίας. Οι εξηγήσεις αυτού του σύνθετου φαινομένου δεν είναι εύκολες, εφόσον η χρονική και πιθανόν ψυχολογική απόστασή μας από τα πράγματα είναι τέτοια που δεν επιτρέπει μία ψύχραιμη συνολική αποτίμηση. Ωστόσο, η παρακολούθηση της εξέλιξης από τον Μάιο του 2010 έως και τον Ιανουάριο του 2015, με βάση ένα συνεκτικό ερμηνευτικό πλαίσιο, είναι δυνατόν να μας επιτρέψει μία πρώτη απόπειρα ανάλυσης της ανάπτυξης και έκβασης των στρατηγικών των τριών εκδοχών της ριζοσπαστικής αριστεράς στην εν λόγω περίοδο και φυσικά μία πρωταρχική εξήγηση της τελικής επικράτησης του ΣΥΡΙΖΑ έναντι των άλλων δύο κομμάτων.Τεκμήριο Αριστερά και εξουσία: η περίπτωση της ΚύπρουΙωάννου, Γρηγόρης; Ioannou, Gregoris; Χαραλάμπους, Γιώργος; Charalambous, Giorgos (2015)Εξεταζόμενη υπό το φως της τότε συγκυρίας, η νίκη του Χριστόφια το 2008 και η εκλογή του στην προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνεπαγόταν τις προοπτικές μιας κοινωνικής οργάνωσης που θα ήταν πιο ισορροπημένη προς τα συμφέροντα των λαϊκών στρωμάτων στην Κύπρο. Η ευρύτερη αριστερά γέμισε ελπίδα, ενώ το ΑΚΕΛ μιλούσε για τις πραγματικές αλλαγές που θα μπορούσαν να γίνουν, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Εσωκομματικά δεν υπήρχαν πραγματικές ανησυχίες για την εκλογή Χριστόφια και η κοινή γνώμη, η ίδια που τον εξέλεξε στην εξουσία, παρέμεινε θετική απέναντι στον ίδιο και την αριστερά για τα πρώτα χρόνια της νέας κυβέρνησης. Πέντε χρόνια μετά, όμως, μέχρι το τέλος του 2012, το γενικό πολιτικό κλίμα σε σχέση με την αριστερά δεν θα μπορούσε να ήταν πιο διαμετρικά αντίθετο από αυτό του 2008, αποκαλύπτοντας εν τέλει ότι η προσπάθεια του ΑΚΕΛ να κυβερνήσει μια συντηρητική κοινωνία ήταν γεμάτη από κινδύνους από την αρχή.Τεκμήριο «Όχι σε αυτή την Ευρωπαϊκή Ένωση»: το ολλανδικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και η οικονομική κρίση μετά το 2008Keith, Dan (2015)Το Σοσιαλιστικό Κόμμα (SP) είναι το κύριο κόμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς στην Ολλανδία. Για να κατανοήσουμε την απάντησή του στην οικονομική κρίση, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη την εξέλιξη του κόμματος στο μακρύ χρόνο. Το SP αναδύθηκε ως μια πολύ μικρή μαοϊκή αποσχιστική ομάδα από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ολλανδίας. Μετά από την κατάρρευση του κομμουνισμού στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, οι ηγέτες του SP διέρρηξαν τους δεσμούς τους με τον μαρξισμό και τον λενινισμό, για να οριοθετήσουν το κόμμα τους ως ένα μικρό κόμμα διαμαρτυρίας. Το SP διαφοροποιήθηκε από την «πολιτική ελίτ», χρησιμοποιώντας μια λαϊκιστική προσέγγιση και το σύνθημα «Ψήφος εναντίον». Η εικόνα μιας ντομάτας (κάτι που μπορεί να πεταχτεί στους πολιτικούς) χρησιμοποιήθηκε σε καμπάνιες για να συμβολίσει τη δέσμευση του κόμματος στη διαμαρτυρία. Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του κόμματος έλαβαν μισθούς εργατών, έτσι ώστε να παραμείνουν σε επαφή με τους «κοινούς ανθρώπους». Το κόμμα εισήχθη στο κοινοβούλιο για πρώτη φορά το 1994. Από εκεί και έπειτα, αντάλλαξε τις ριζοσπαστικές και θεωρητικές πολιτικές του για περισσότερο ρεαλιστικές δεσμεύσεις. H αντιπολίτευση στις «Μωβ Κυβερνήσεις» (1994-2002) του Wim Kok κέρδισε υποστήριξη από όσους ήταν δυσαρεστημένοι με την εμφανή «νεο-φιλελευθεροποίηση» του αντίπαλου σοσιαλδημοκρατικού κόμματος του PvdA και τα μέτρα ιδιωτικοποιήσεων και περικοπών κοινωνικής πρόνοιας που είχε προωθήσει.Τεκμήριο Podemos: η ισπανική νέα αριστεράVicente-Mariño, Miguel (2015)Η αναπάντεχη εμφάνιση του Podemos στην ισπανική πολιτική σκηνή μετά τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Μάιο του 2014 έγινε αντιληπτή ως ένα καθαρό μήνυμα για τις συνέπειες που είχε η πολιτική διαχείριση της οικονομικής κρίσης. Επιπλέον, παρουσιάστηκε ως μια νέα ευκαιρία για την ανανέωση της αριστερής πολιτικής, μετά την κατάρρευση του σοσιαλδημοκρατικού PSOE στις εκλογές του 2011. Τέλος, αυτή η απότομη πολιτική έκρηξη αναθέρμανε τον δημόσιο διάλογο στην Ισπανία για τις συνέχειες και τις ασυνέχειες σε ένα κατά κάποιο τρόπο στάσιμο πολιτικό σκηνικό, μεταξύ 1986 και 2012. Οι ιδεολογικές συνδέσεις του Podemos με τα κινήματα που ξεπετάχτηκαν από τις διαμαρτυρίες της 15ης Μαΐου είναι προφανείς, παρότι απαιτείται μία βαθύτερη ανάλυση για να διερευνηθούν όχι μόνο οι συνδέσεις αλλά και οι αποκλίσεις ανάμεσα σε διαδικασίες που δεν ακολουθούν πάντοτε την ίδια λογική και τις ίδιες αρχές. Το Podemos δεν είναι το κίνημα της 15ης Μαΐου, ακόμα και όταν προσπαθεί να αποκρυσταλλώσει την κοινωνική συλλογική δράση σε μία κλασική πολιτική εναλλακτική, διαθέσιμη για τους πολίτες (Lobera 2015).Τεκμήριο Η άνοδος της ριζοσπαστικής αριστεράς σήμερα στην Ευρώπη δεν είναι γραμμικήMarlière, Philippe (2015)Μια συζήτηση με τους Fabien Escalona και Mathieu VieiraΤεκμήριο Τα κόμματα της αριστεράς στην ΕυρώπηJanssen, Thilo (2015)Στην παρούσα μελέτη του, αποσπάσματα της οποίας δημοσιεύουμε εδώ, επιχειρεί μια καταγραφή και σύγκριση των θέσεων των κομμάτων της ριζοσπαστικής αριστεράς για την ευρωπαϊκή πολιτική με αφορμή τις ευρωεκλογές του 2014. Συνομιλώντας και με τη σχετική βιβλιογραφία, ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει μια ενιαία θέση της ευρωπαϊκής αριστεράς αλλά ένα καλειδοσκόπιο προσεγγίσεων. Η βασική τάση, ωστόσο, συμπυκνώνεται σε αυτό που ονομάζει «φεντεραλιστικό ευρωσκεπτικισμό»: μια αντιφατική σύνθεση στοιχείων ενός ήπιου ευρωσκεπτικισμού με στοιχεία ενός υπό διαμόρφωση φεντεραλιστικού σχεδίου για την Ευρώπη.Τεκμήριο Τα σεπτεμβριανά και οι άγνωστες συνέπειές τους στη ΘράκηΙλιάδης, Χρήστος; Iliadis, Christos (2015)Εξήντα και πλέον χρόνια από το πογκρόμ εναντίων των Ρωμιών (και των υπόλοιπων μη-μουσουλμανικών μειονοτήτων) της Κωνσταντινούπολης (6-7.9.1955), η «αντανάκλαση» των γεγονότων σε μια άλλη μειονότητα ̶ αυτή της Δυτικής Θράκης ̶ είναι λιγότερο γνωστή. Όπως θα φανεί στις γραμμές που ακολουθούν, τα «Σεπτεμβριανά» αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα στην συγκρότηση ενός νέου μειονοτικού καθεστώτος στη Θράκη, στοιχεία του οποίου είναι ζωντανά ως τις μέρες μας.Τεκμήριο Αρρεναγωγείο των Ηνωμένων Εκπαιδευτηρίων Γαλατά: η ιστορία του κτηρίου μιας ελληνικής κοινοτικής σχολής της ΚωνσταντινούποληςΤσιλένης, Σάββας; Tsilenis, Savvas (2015)Η ιστορία της ανέγερσης σχολικών κτηρίων είναι άμεσα συνυφασμένη με το κοινωνικό περιβάλλον που εξυπηρετούν και υπόκεινται στη βάσανο της σωστής τεκμηρίωσης μέσα από διαφόρους μύθους, οι οποίοι εξυμνούν τα αλλοτινά για λόγους ωραιοποίησης του παρελθόντος. Προφανώς, τα κτήρια αυτά σχετίζονται με την ιστορία της εκπαίδευσης αλλά εν γένει και την κοινοτική ιστορία, όταν ειδικότερα ο λόγος είναι περί των Ελληνορθόδοξων Κοινοτήτων της Πόλης. Δυστυχώς, πολύ λίγα έχουν γραφτεί σποραδικά για την αρχιτεκτονική ιστορία των μειονοτικών σχολείων και αυτά από τούρκους μελετητές που μη γνωρίζοντες την γλώσσα δεν ασχολήθηκαν συστηματικά με την αναδίφηση αρχείων. Η έλλειψη γνώσης για την ορθή απόδοση των κυρίων ονομάτων αλλογενών από την αραβική γραφή στα έγγραφα που φυλάσσονται στα Πρωθυπουργικά Αρχεία της γείτονος δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα ταύτισης των συντελεστών παραγωγής αυτού του κτηριακού πλούτου. Στο σύντομο αυτό κείμενο γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής των υπαρχουσών πηγών για τη συγκρότηση μιας μεγαλύτερης μελέτης για τα σχολεία του «εμπορικότατου και πολυανθρωπότατου» Γαλατά μέχρι τις μέρες μας, ασχέτως αν το ελληνικό στοιχείο δεν επαρκεί πλέον για τη λειτουργία ενός σχολείου που να εξυπηρετεί αμιγώς τα τέκνα του.Τεκμήριο Διαδοχή κορυφής: η τελετουργική αποδόμηση της «συναινετικής δημοκρατίας» Ή Το «άδειο Μαξίμου» και το άνοιγμα στην ΙστορίαΠαπαταξιάρχης, Ευθύμιος; Papataxiarchis, Evthymios (2015)Η πρώτη περίοδος της αριστερής διακυβέρνησης (26.1.2015-20.8.2015) είναι πλέον παρελθόν. Είναι φανερό ότι οι πολλές εβδομάδες της «διαπραγμάτευσης με τους εταίρους» και τα γεγονότα που ακολούθησαν τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου συνιστούν μια κομβική στιγμή στην πολιτική ιστορία της χώρας. Γι’ αυτό και θα αποτελέσουν αντικείμενο ενδελεχούς μελέτης και συστηματικών συζητήσεων γύρω από τα διακυβεύματα της περιόδου αυτής και τη γενικότερη σημασία τους. Προς το παρόν επικρατεί, μάλλον, αμηχανία. Όμως, πόσο μπορεί να περιμένουμε για να επιχειρήσουμε τη συστηματική ανάλυση των πρόσφατων συμβάντων; Το παρόν κείμενο κινείται ενάντια στο κλίμα της αναλυτικής δυστοκίας μπροστά στα γυρίσματα της ιστορίας που πρόσφατα βιώσαμε. Εστιάζοντας στο χρονικά απόλυτο σημείο τομής, στην πρώτη ημέρα της αριστερής διακυβέρνησης, και ίσως στην κορυφαία της στιγμή, αυτή της μεταβίβασης της πρωθυπουργικής εξουσίας, το κείμενο θέτει μια σειρά από ερωτήματα. Ερωτήματα ειδικά, που αφορούν στην παράδοξη τροπή της «παράδοσης-παραλαβής του πρωθυπουργικού γραφείου» και στη σημασία του συμβάντος ως ενδείκτη της πολιτικής δυναμικής της περιόδου∙ ερωτήματα πιο γενικά, που αναφέρονται στην ανανεωτική ταυτότητα και το βάθος της πολιτικής αλλαγής του Ιανουαρίου του 2015. Χωρίς να μπορώ να αποφύγω τελείως τους κινδύνους που απορρέουν από τη μικρή χρονική απόσταση του υπό ανάλυση συμβάντος, εδώ επιχειρώ την κατάδυση στο βαθύτερο, πολιτισμικό υπόστρωμα των πολιτικών συμπεριφορών, εκεί όπου εντοπίζονται οι πολιτισμικές αδράνειες, οι αντιστάσεις και οι αναμοχλεύσεις τους μπροστά στην ιστορική δυναμική.Τεκμήριο Μετα-μαρξισμός χωρίς διάθεση απολογίαςLaclau, Ernesto; Mouffe, Chantal (2015)Πέρασε ήδη πάνω από ένας χρόνος από τον αιφνίδιο θάνατο του Ernesto Laclau, τον Απρίλιο του 2014, ενώ συμπληρώνονται φέτος τριάντα χρόνια από την πρωτοδημοσίευση του κλασικού πλέον έργου Hegemony and Socialist Strategy (Verso, Λονδίνο 1985) που συνέγραψε με τη σύντροφό του Chantal Mouffe. Για να τιμήσουν τη διπλή αυτή επέτειο, τα Σύγχρονα Θέματα δημοσιεύουν μετάφραση του σημαντικού άρθρου των Laclau και Mouffe με τίτλο «Post-Marxism without Αpologies», όπου οι συγγραφείς συνοψίζουν το επιχείρημα του εν λόγω έργου ανασκευάζοντας συγκεκριμένες κριτικές και διαλύοντας διαδεδομένες παρανοήσεις κεντρικών εννοιών του έργου τους.Τεκμήριο El-vedâΣιγάλας, Νίκος; Sigalas, Nikos (2015)Πάει παραπάνω από ένας χρόνος που ο αγαπημένος μας δάσκαλος και φίλος Sacha (Alexander) Popovic έφυγε από αυτόν τον κόσμο και είναι ακόμα δύσκολο να γράψει κανείς γι’ αυτόν στον παρελθόντα χρόνο, «ο Sacha ήταν, έκανε…». Η ανάγκη όμως να μιλήσουμε γι’ αυτόν μας ωθεί να ξεπεράσουμε την πραγματική αυτή δυσκολία. Και ίσως ο καλύτερος τρόπος να την ξεπεράσουμε είναι να μιλήσουμε γι’ αυτήν.