Μετανάστευση και τραγούδι: η σύγχρονη μετανάστευση των Ελλήνων/Ελληνίδων και η παραγωγή σχετικού τραγουδιού
Τίτλος:
Migration and song: exploring contemporary greek emigration and relevant song output
Κύρια Υπευθυνότητα:
Κλαυδιανός, Δημήτρης Π.
Επιβλέπων:
Τσοκανή, Χαρίκλεια
Θέματα:
Keywords:
Τραγούδια της ξενιτειάς, σύγχρονη μετανάστευση, ελληνικό τραγούδι, ελληνική μουσική βιομηχανία Brain drain, migration music, new greeks
Ημερομηνία Έκδοσης:
2018
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Το τραγούδι είναι ο συνδυασμός μουσικής και λόγου, μια φόρμα που οι άνθρωποι σε όλους τους πολιτισμούς και σε όλες τις εποχές έχουν εμπιστευθεί και την έχουν χρησιμοποιήσει για να μιλήσουν για τα βιώματά τους και να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους. Η ενδελεχής μελέτη του τραγουδιού του ελληνικού χώρου αναδεικνύει ότι στο τραγούδι αποτυπώνονται, με λιγότερο ή περισσότερο άμεσο τρόπο, όλα τα ιστορικά γεγονότα αλλά και γενικότερα η εξέλιξη όλων των εκφάνσεων του πολιτισμού που ονομάζεται σήμερα, αναδρομικά και αφαιρετικά, ελληνικός πολιτισμός. Δείκτης αυτής της πορείας δεν είναι μόνο η ποίηση του τραγουδιού, ο έμμετρος συνδυασμός λέξεων, αλλά και η ίδια η μουσική. Η μετανάστευση είναι ένα φαινόμενο, συνώνυμο του ανθρώπινου πολιτισμού. Τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από τα δυσάρεστα συναισθήματα της μοναξιάς ή της νοσταλγίας του οικείου. Η πράξη του αποχωρισμού από μόνη της είναι μια πολύ φορτισμένη στιγμή, η αναπλήρωση δε του οικείου είναι πάντα ατελής αν όχι μάταιη, τόσο για τον μετανάστη όσο και για τους οικείους του που μένουν πίσω. Συγκεντρώνοντας αυτά τα χαρακτηριστικά το φαινόμενο της μετανάστευσης είναι επόμενο να απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό το ελληνικό τραγούδι, ειδικά σε περιόδους που η φυγή των Ελλήνων από τους τόπους τους βρίσκεται σε έξαρση. Τα τραγούδια που μιλούν για τη μετανάστευση αποτέλεσαν μια διακριτή κατηγορία στη θεματολογία του ελληνικού τραγουδιού και ονομάστηκαν τραγούδια της ξενιτιάς. Κάθε φιλόλογος, λαογράφος, ανθρωπολόγος, κοινωνιολόγος, μουσικολόγος κλπ, επαγγελματίας ή ερασιτέχνης που θα ασχοληθεί με το ελληνικό τραγούδι, συνήθως αφιερώνει ένα διακριτό μέρος της πραγματείας του στα τραγούδια της ξενιτιάς. Κάθε μουσικός που έχει ασχοληθεί με αυτό που λέμε δημοτικό, λαϊκό ή «έντεχνο» τραγούδι έχει στο ρεπερτόριό του ένα τραγούδι της ξενιτιάς. Μετά τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, διαμορφώθηκαν δύο περίοδοι μαζικής μετανάστευσης και σήμερα διανύουμε μία τρίτη, αυτή που έχει ονομαστεί «διαρροή εγκεφάλων», το brain drain στα αγγλικά, όπως συνηθίζεται. Το φαινόμενο δεν έχει περάσει απαρατήρητο, απασχολεί τον δημόσιο λόγο, τις κοινωνικές επιστήμες, είναι αισθητό και διακριτό σε όλους και όλες. Απασχολεί όμως καθόλου το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι το φαινόμενο της σύγχρονης μετανάστευσης; Το πρώτο και το δεύτερο ρεύμα μετανάστευσης δημιούργησαν τα τραγούδια τους τα οποία εντάχθηκαν και αυτά, μαζί με τα προϋπάρχοντα στο δημοτικό τραγούδι, στα τραγούδια της ξενιτιάς. Σήμερα διακρίνεται κάτι παρεμφερές στο ελληνικό τραγούδι; Στην παρούσα διπλωματική εργασία θα επιχειρηθεί να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, με τη διερεύνηση του σύγχρονου ρεπερτορίου αλλά και των επιβιώσεων ή αναβιώσεων παλιότερου ρεπερτορίου που αφορά τη μετανάστευση, αφού προηγουμένως γίνει μια αναδρομή στο τραγούδι των προγενέστερων μεταναστευτικών ρευμάτων. Στο πρώτο κεφάλαιο «Περί μετανάστευσης» γίνεται μια γενική περιγραφή του φαινομένου της μετανάστευσης και αναφέρονται επιγραμματικά τα αίτια και τα αποτελέσματά του, ενώ γίνεται και μια μικρή ανασκόπηση και επισημαίνονται τα χρονικά ορόσημα σε σχέση με τη μετανάστευση από αλλά και προς τον ελληνικό χώρο. Επίσης περιγράφεται η σχέση της μουσικής και της μετανάστευσης και ορίζονται τα τραγούδια της ξενιτιάς. Τέλος επισημαίνεται η σημασία των τραγουδιών της ξενιτιάς τόσο για τους μετανάστες όσο και τους οικείους τους που μένουν πίσω στον τόπο τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται ορισμένα αντιπροσωπευτικά δείγματα των τραγουδιών της ξενιτιάς, και παρέχονται βασικές πληροφορίες σχετικά με το πρώτο και το δεύτερο ρεύμα μετανάστευσης, περιγράφονται κυρίως οι κοινωνικές συνθήκες που δημιούργησαν αυτά τα τραγούδια και στη συνέχεια αναλύεται η μουσική και ο στίχος ορισμένων τραγουδιών με σκοπό να επισημανθούν τα επιπρόσθετα κάθε φορά νέα στοιχεία που μαρτυρούν τη συνέχεια αλλά και τη ρήξη με την παράδοση των τραγουδιών της ξενιτιάς. Το τρέχον τρίτο ρεύμα θα αναλυθεί πιο εκτεταμένα και με μεγαλύτερη έμφαση, θα συσχετιστεί με την οικονομική κρίση και θα παρουσιαστούν κάποια στατιστικά δεδομένα. Στο ίδιο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια να στοιχειοθετηθεί το προφίλ του σύγχρονου μετανάστη και τα χαρακτηριστικά της σημερινής κοινωνίας, καθώς και τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού και της σύγχρονης δισκογραφικής παραγωγής. Για το λόγο αυτό παρατίθενται κάποια παραδείγματα από σύγχρονα τραγούδια που ανήκουν σε διαφορετικά μουσικά στυλ, αλλά γίνονται και αναφορές σε παλαιότερα τραγούδια της ξενιτιάς που επανεκτελούνται και διασκευάζονται σήμερα ώστε να διερευνηθεί ποιο ρόλο έχουν σήμερα αυτά τα τραγούδια και ποιος είναι ο λόγος που δεν έχουν ξεχαστεί. Το τρίτο κεφάλαιο που αναφέρεται στην εμπειρική έρευνα είναι εκείνο που προβλημάτισε περισσότερο, καθώς εδώ γίνεται η παρουσίαση των ερωτηματολογίων, η επεξεργασία και η ανάλυσή τους. Το κεφάλαιο αυτό θεωρούμε ότι είναι και το σημαντικότερο μέρος της εργασίας μας, καθώς σχετίζεται με το κυρίως ζήτημα που μας απασχολεί σε αυτή την εργασία, τη σύγχρονη μετανάστευση των Ελλήνων/ίδων στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Στο κεφάλαιο αυτό διερευνούμε τη σχέση των σύγχρονων Ελλήνων μεταναστών με την ελληνική μουσική, και ειδικότερα με τα τραγούδια της ξενιτειάς, παλιότερα και νεότερα. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο, έχοντας χρησιμοποιήσει τα δεδομένα μας από τα ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν οι ερωτηθέντες, προσπαθήσαμε να εξάγουμε όσο το δυνατόν πιο ασφαλή συμπεράσματα για να συγκροτήσουμε μια επιστημονικά τεκμηριωμένη άποψη για το σχετικό με τη μετανάστευση τραγούδι σήμερα. Η εργασία τελειώνει με την παράθεση της σχετικής, ελληνικής και ξένης, βιβλιογραφίας και αρθογραφίας και με ένα παράρτημα των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων.
Abstract:
The Greeks have in their recent history emigrated en masse several times. Their emigration history comprises basically two phases. The first was towards America from the end of 19th century until the interwar period, while the second wave reached its apogee in the 1960s with the ‘gastarbeiter’ (guest worker) movements towards North Europe, Australia and other countries. Their emigration became the object of many songs and generated a special repertoire both in the rural and urban folk but also in the more particular popular music, which continued to comprise a discrete category compared to the other international popular musical genres, similar to the other Balkan regions. The songs beloging to this reperoire have been termed Tragoudia tis xenitias («Τραγούδια της ξενιτειάς») and they continue to feature quite prominently in the Greek population to this day. At the present moment, Greeks are emigrating massively once more, notably in the context of the brain drain, towards various countries. This breakout appears after a long period of lower-intensity brain draining and massive influx of migrants from eastern Europe in the 1990s, together with the vast migrant waves from the Middle East. The question that arises is why is there not a comparable musical output to record, comment upon and express this current phenomenon? The question becomes more significant if one takes into consideration that the brain drain has a central place in the Greek public discourse, social life, media (e.g. cinema and TV), as well as in scientific bibliography. The present study will provide a brief account of the Greek migration of the previous periods and the relevant Tragoudia tis xenitias. It will then focus and analyse more in-depth the characteristics of the current Greek migration phase. In doing so, it will present certain examples of contemporary songs which deal with migration, namely of the genres of hip hop, rock, pop and the “artistic popular song” , while it will also include references to the contemporary Greek music industry. The study draws on Greek and international bibliography from the disciplines of musicology and ethnomusicology, cultural anthropology, cultural studies sociology and history. It also provides some statistics on migration. Conclusions as regards the popularity of songs are drawn from the Youtube platform. Finally, the methodology includes 21 questionnaires filled in by young Greek emigrants in Europe and America, which seek to capture their relationship with Greek music as well as the old and new Tragoudia tis xenitias.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, ΠΜΣ, κατεύθυνση Πολιτιστική Διαχείριση, 2018
