Αντίσταση και εμφύλιες συρράξεις στην Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη (1941-1944)
Τίτλος:
Resistance Movement and civil strife in Eastern Macedonia and Western Thrace (1941-1944)
Κύρια Υπευθυνότητα:
Πετρίδης, Γεώργιος Θ.
Επιβλέπων:
Παπαδημητρίου, Δέσποινα Ι.
Θέματα:
Keywords:
Β Παγκόσμιος Πόλεμος, βουλγαρική κατοχή, Ανατολική Μακεδονία, Δυτική Θράκη, Αντίσταση, Eμφύλιος Πόλεμος, Συμμαχική Αποστολή, αντάρτες, KKE, EAM, ΕΛΑΣ, ΕΣΕΑ, 1941-1944 World War II, Bulgar occupation of Greece, Eastern Macedonia, Western Thrace, Resistance Movement, Civil War, Allied Military Mission, guerillas, Communist Party of Greece, National Liberation Front, ELAS, ESEA, 1941-1944.
Ημερομηνία Έκδοσης:
2023
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Από τον όγκο των διαθέσιμων ερευνών που αφορούν την Ιστορία της κατεχομένης Ελλάδας των ετών 1941-1944 γίνεται αντιληπτό ότι η πλειοψηφία αυτών ασχολήθηκε με τα τεκταινόμενα της γερμανοκρατούμενης και ιταλοκρατούμενης Ελλάδας. Η βουλγαροκρατούμενη Ανατολική Μακεδονία και Δυτική Θράκη παραμένει μέχρι και σήμερα μια περιοχή «παραμελημένη» από την ελληνική ιστοριογραφία, παρά το γεγονός ότι η Iστορία της είναι πλούσια από γεγονότα, τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να αξιοποιηθούν ως παραδείγματα προς μίμηση ή προς αποφυγή για τις επόμενες γενιές ανθρώπων. Το αξιοσημείωτο είναι ότι και μεταξύ των μελετών που εστιάζουν την προσοχή τους στο αντιστασιακό κίνημα της βουλγαροκρατούμενης περιοχής, μόλις ελάχιστες ξεχωρίζουν για την επιστημονικότητά τους, καθώς οι περισσότερες «απέχουν πολύ από το να ικανοποιούν το αίτημα της ακρίβειας, της αντικειμενικότητας και της αναγκαίας αποστασιοποίησης και άρα, σε τελική ανάλυση της αλήθειας». Σε αυτές, αδιαμφισβήτητα, ανήκει η διδακτορική διατριβή του Τάσου Χατζηαναστασίου (1998), η οποία, μάλιστα, αποτέλεσε τομή στην ελληνική ιστοριογραφία της συγκεκριμένης περιοχής, καθώς, εκτός του ότι αξιοποίησε με νηφαλιότητα ένα πλούσιο από πληροφορίες υλικό (προφορικές και γραπτές μαρτυρίες ανταρτών, αφηγήσεις των πρωταγωνιστών κ.τ.λ.) που βρισκόταν διασκορπισμένο στα πονήματα όλων των προγενέστερων μελετητών/αφηγητών, την εμπλούτισε με πλήθος προσωπικών μαρτυριών που κατέγραψε ο ίδιος, αδημοσίευτων δευτερογενών πηγών και, φυσικά, τη δική του ιστορική ανάλυση, φιλτραρισμένη μέσα από πρωτογενές υλικό που έβλεπε για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας. Η καταγραφή της ιστορικής πραγματικότητας γίνεται ακόμη πιο δύσκολη διαδικασία, απαιτώντας λεπτούς χειρισμούς και συναισθηματική αποστασιοποίηση, όταν κινούμαστε στα μονοπάτια του Εμφυλίου Πολέμου. Όπως επισημαίνει ο Σ. Καλύβας, και εδώ η υπάρχουσα βιβλιογραφία συνιστά «ένα κράμα από κείμενα προπαγάνδας, επίσημης και ανεπίσημης, κρατικής, κομματικής, δημοσιογραφικής και ερασιτεχνικής ιστορίας, απομνημονευμάτων και μαρτυριών, μέσα στο οποίο η επιστημονική ιστοριογραφία κατέχει μικρό μόνο μέρος». Έχουμε να κάνουμε, δηλαδή με μια αφηγηματική κατασκευή, έναν «μύθο» στο βαθμό που εκφράζει μια «στρατευμένη μνήμη» ή, έστω, τα ίχνη της. Η συγκεκριμένη μελέτη, επομένως, αποτελεί μια νέα απόπειρα νηφάλιας προσέγγισης των φαινομένων της Ένοπλης Αντίστασης και του Εμφυλίου Πολέμου στην Αν. Μακεδονία και τη Δ. Θράκη, φιλοδοξώντας έτσι να καλύψει ένα μέρος του ιστοριογραφικού κενού. Στην προσπάθεια μου, λοιπόν, αυτή στηρίχθηκα στον Τύπο της εποχής, σε προφορικές μαρτυρίες, στην υπάρχουσα βιβλιογραφία και αρκετά ελληνικά και βρετανικά αρχεία. Στα τελευταία ανήκουν και τα αρχεία HS 5/634 και HS 5/ 317, τα οποία εμπεριέχουν τις αναφορές των περισσότερων μελών της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής (ΣΣΑ). Οι αναφορές αυτές, οι οποίες αξιοποιούνται για πρώτη φορά από την ελληνική βιβλιογραφία, είναι πολυσέλιδες, με αποτέλεσμα να αναδύονται στην επιφάνεια χρήσιμες πληροφορίες, που φωτίζουν τις άγνωστες πτυχές της δράσης όχι μόνο των ανταρτών και των Βουλγάρων, αλλά και των ίδιων των μελών της ΣΣΑ, και ιδιαίτερα του επικεφαλής της, Guy Micklethwait («Miller»), η δράση του οποίου σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως τόσο από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές όσο και από τους ιστορικούς ερευνητές. Τέλος, η μελέτη αντλεί χρήσιμες ιστορικές πληροφορίες και από το αδημοσίευτο «Ημερολόγιο του Βουνού» του αντάρτη Δημήτριου Μυλωνά. Το συγκεκριμένο ιστορικό τεκμήριο ρίχνει φως στην λίγο-πολύ άγνωστη μέχρι σήμερα δράση των ληστρικών ενόπλων ομάδων και δη εκείνης του Ν. Κάππα, το όνομα του οποίου θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα. Πρόκειται, μάλιστα, για την μοναδική γραπτή πηγή πληροφοριών που προέρχεται μέσα από τους κόλπους των ενόπλων ληστών. Ο λόγος που αποφασίστηκε να συμπεριληφθούν στη συγκεκριμένη μελέτη οι πιο ένδοξες και ρομαντικές στιγμές του μακεδονικού και θρακικού λαού μαζί με τις πιο επαίσχυντες οφείλεται στην πεποίθηση του υποφαινόμενου ότι τα χαρακτηριστικά που έλαβε η ένοπλη αντίσταση μέσα στο ιδιαίτερο καθεστώς της βουλγαροκρατούμενης ζώνης συσχετίζονται άμεσα με την όξυνση του ανταγωνισμού μεταξύ των κυρίαρχων αντάρτικων οργανώσεων και, συνεπώς, το ξέσπασμα του Εμφυλίου Πολέμου. Πεποίθηση, βέβαια, που θα ήταν προτιμότερο να θέσει υπό την κριτική του σκέψη ο αναγνώστης, φτάνοντας στο τέλος της ιστορικής αυτής αναδρομής. Έτσι, όπως καταλαβαίνουμε, τα χρονικά όρια της μελέτης εκτείνονται από τον Μάιο του 1941, όταν ξεκίνησε η βουλγαρική κατοχή και εκδηλώθηκαν οι πρώτες αντιδράσεις, μέχρι τον Δεκέμβριο του 1944, όταν και έλαβε τέλος – προσωρινά τουλάχιστον – ο αγώνας εξουσίας μεταξύ των κυρίαρχων ένοπλων υποκειμένων της περιοχής.
Abstract:
From the volume of available research on the history of occupied Greece in the years 1941-1944, it is clear that the majority of it dealt with the events of German-occupied and Italian-occupied Greece. The Bulgarian-occupied Eastern Macedonia and Western Thrace remains to this day a region 'neglected' by Greek historiography, despite the fact that its history is rich in events which could well be used as examples to be emulated or avoided for future generations of people. What is remarkable is that among the studies that focus on the resistance movement in the Bulgarian-occupied region, only a few stand out for their scientific aspect, as most of them "are far from satisfying the demand for accuracy, objectivity and the necessary detachment and therefore, ultimately, truth" . The doctoral dissertation of Tasos Chatzianastasiou (1998) belongs to these, which, in fact, was a breakthrough in Greek historiography of the specific region, since, apart from the fact that it soberly exploited a wealth of information material (oral and written testimonies of guerrillas, accounts of the protagonists, etc. etc.) that was scattered in the works of all previous scholars/narrators, he enriched it with a number of personal testimonies that he himself recorded, unpublished secondary sources and, of course, his own historical analysis, filtered through primary material that was seeing the light of day for the first time. The recording of historical reality becomes an even more difficult process, requiring delicate handling and emotional detachment when we move along the paths of the Civil War. As S. Kalyvas points out, here too the existing literature constitutes 'a mixture of propaganda texts, official and unofficial, state, party, journalistic and amateur history, memoirs and testimonies, in which scientific historiography occupies only a small part'. We are dealing, in other words, with a narrative construction, a 'myth' to the extent that it expresses a 'recruited memory' or, at least, its traces . This study, therefore, is a new attempt to take a sober approach to the phenomena of the Armed Resistance and the Civil War in Eastern Greece. It is a new attempt at a new approach to the history of the Civil War and the Civil War in Eastern Macedonia and Western Thrace, thus aiming to fill a part of the historiographical gap. In this endeavour, therefore, I relied on the press of the period, oral testimonies, existing literature and several Greek and British archives. The latter include the HS 5/634 and HS 5/317 files, which contain the reports of most of the members of the Allied Military Mission (AMM). This study, therefore, is a new attempt to take a sober approach to the phenomena of the Armed Resistance and the Civil War in Eastern Greece. It is a new attempt at a new approach to the history of the Civil War and the Civil War in Ancient Macedonia and Western Thrace, thus aiming to fill a part of the historiographical gap. In this endeavour, therefore, I relied on the press of the period, oral testimonies, existing literature and several Greek and British archives. The latter include the HS 5/634 and HS 5/317 files, which contain the reports of most of the members of the Allied Military Mission (AMM). These reports, which are being used for the first time in Greek literature, are many pages long, so that useful information emerges, shedding light on the unknown aspects of the action not only of the guerrillas and the Bulgarians, but also of the AMM members themselves, and especially of its leader, Guy Micklethwait ("Miller"), whose action was commented on in various ways by both the protagonists themselves and by historical researchers. Finally, the study also draws useful historical information from the unpublished "Diary of Mountain" by the guerrilla Demetrios Mylonas. This particular historical document sheds light on the more or less unknown until today the activity of the bandit armed groups and especially that of N. Kappa, whose name will be of particular interest to us. It is, in fact, the only written source of information that comes from within the armed bandits. The reason why it was decided to include in this study the most glorious and romantic moments of the Macedonian and Thracian people along with the most shameful ones is due to the conviction of the author that the characteristics of the armed resistance within the particular regime of the Bulgarian-occupied zone are directly related to the intensification of the competition between the dominant guerrilla organizations and, consequently, the outbreak of the Civil War. A belief, of course, which the reader would be better off putting under his critical reflection when he reaches the end of this historical retrospective. Thus, as we understand, the time limits of the study extend from May 1941, when the Bulgarian occupation began and the first reactions were manifested, to December 1944, when the power struggle between the dominant armed subjects of the region came to an end - at least temporarily.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, 2023
